فردای اقتصاد: میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی و آخرین دبیرکل حزب کمونیست این کشور، در سن ۹۱ سالگی درگذشت.
رسانههای روسی، بامداد چهارشنبه به وقت تهران، گزارش کردند که گورباچف پس از یک دوره طولانی بیماری در بیمارستان مرکزی مسکو از دنیا رفت.
گورباچف یکی از مهمترین، بانفوذترین، اثرگذارترین و سرشناسترین رهبران قرن پرحادثه بیستم به شمار میرود.
او که در سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ قدرت را در دست داشت، با اصلاحات خود تلاش کرد «فضای باز سیاسی» در اتحاد جماهیر شوروی ایجاد کند، روابط مسکو با واشنگتن را بهبود بخشد و مانع مداخله ارتش شوروی در انقلابهای کشورهای اروپای شرقی شود.
گورباچف با سیاست «گلاسنوست» و «پرسترویکای» خود که گشودن فضای سیاسی، شفافیت و انتقادپذیری و همچنین اصلاحات اقتصادی و ساختاری را دربر میگرفت، از مهمترین چهرههای پایان جنگ سرد و وحدت آلمان دوپارهشده محسوب میشود. وی در سال ۱۹۸۹، زمانی که دیوار برلین به عنوان نماد جدایی شرق و غرب پس از ماهها اعتراض فرو ریخت، با رویکرد عدم مداخله از جنگ و خونریزی جلوگیری کرد.
بر خلاف رهبران پیشین شوروی که در سال ۱۹۵۶ در مجارستان و در ۱۹۶۸ در چکسلواکی سابق، برای سرکوب اعتراضات از نیروی نظامی استفاده کردند، پس از گسترش اعتراضات دموکراسیخواهانه در جمهوریهای بلوک شرق اروپا در سال ۱۹۸۹، گورباچف از توسل به زور برای سرکوب اعتراضات، خودداری کرد. ادامه این اعتراضات طی دو سال اما به جداییطلبی ۱۵ جمهوری از شوروی سابق منجر شد و تلاشهای گورباچف برای جلوگیری از فروپاشی شوروی به نتیجه نرسید.
مسامحه او اما به کشورهای بالتیک تعمیم نیافت. در ژانویه ۱۹۹۱ تمایلات استقلالطلبانه ساکنان لیتوانی، توسط نیروهای شوروی سرکوب شد و در جریان ناآرامیها، ۱۳ غیرنظامی جان باختند.
نیروهای تندرو در کادر رهبری شوروی که مخالف اصلاحات گورباچف بودند، در ماه اوت سال ۱۹۹۱ کودتایی نظامی را برعلیه او تدارک دیدند. کودتا در مسکو اما با مقاومت مدنی و سپس با ابتکار بوریس یلتسین، رئیس جمهوری روسیه شکست خورد.
گورباچف پس از سه روز حبس خانگی در «کریمه» به مسکو بازگشت. شکست کودتا اما آغاز یک پایان بود. گورباچف دسامبر ۱۹۹۱ استعفا کرد و چند روز پس از آن اتحاد جماهیر شوروی رسما از هم پاشید.
گورباچف که در سن ۵۴ سالگی به دبیرکلی حزب کمونیست شوروی رسید و اولین رهبر این کشور بود که بعد از انقلاب لنین در سال ۱۹۱۷ روسیه به دنیا آمدهبود، با ارائه برخی آزادیهای محدود در عرصه سیاست و اقتصاد، از جمله سیاست آزادی بیان قصد داشت برخی اصلاحات را در سیستم شوروی سابق اجرا کند، اما این روند از کنترل خارج و شوروی دچار فروپاشی شد.
او در آخرین ماههای ریاست جمهوری خود، شاهد جدایی و استقلال جمهوریهای شوروی، یکی پس از دیگری بود و در نهایت در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ از ریاست جمهوری کنارهگیری و یک روز پس از آن، اتحاد جمهوریهای شوروی، بهطور رسمی، فروپاشید.
یکی مهمترین حوادث دوره رهبری گورباچف، فاجعه اتمی «چرنوبیل» در آوریل ۱۹۸۶ در شهر پریپیات در شمال اوکراین بود؛ رخدادی که به باور بسیاری از کارشناسان یکی از مهمترین دلایل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود.
چند ماه پس از کنارهگیری و فروپاشی شوروی، گورباچف در مصاحبهای با «آسوشیتدپرس» گفت خود را شخصیتی میداند که مجموعهای از «اصلاحات ضروری» را برای کشورش، اروپا و جهان آغاز کرد و پیش برد.
گورباچف بههنگام استعفا، خطاب به مردم کشورش گفت: «فرآیند نوسازی در این کشور و ایجاد تغییرات بنیادین در جامعه بینالمللی، از آنچه در ابتدا پیشبینی میشد، بسیار پیچیدهتر بود.»
او در سال ۱۹۹۰ به خاطر مذاکره با رونالد ریگان، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، برای دستیابی به یک معاهده تاریخی هستهای، برنده جایزه نوبل صلح شد.
گورباچف و ریگان هر دو خواستار تغییر بودند و دوستی آنها در نهایت به پایان جنگ سرد کمک کرد.
گورباچف در سال ۱۹۹۶ نامزد ریاست جمهوری روسیه شد؛ اما کمتر از یک درصد آرا شرکتکنندگان را به دست آورد.
در سال ۱۹۹۷، حضورش در یک آگهی تجاری پیتزا خبرساز شد و بسیاری از متحدان باقیماندهاش او را طرد کردند.
آخرین رهبر اتجاد جماهیر شوروی چهرهای مورد احترام در غرب بود که گاهی با اسم مستعار و محبتآمیز «گوربی» از او یاد میشد. این احترام ناشی از کاهش تنشهای هستهای میان
ایالاتمتحده و شوروی در دهه ۱۹۸۰ و بیرون آوردن اروپای شرقی از پشت پرده آهنین بود.
آخرین مواضع سیاسی گورباچف
گورباچف در مقالهای که در بهمن ماه ۱۳۹۷ برای روزنامه "ودوموستی" چاپ مسکو نوشت تاکید کرد که همه کشورهای جهان به این درک رسیدهاند که مسابقه موشکی میتواند بسیار خطرناک باشد.
یکی از مهمترین اقدامات گورباچف، امضاء قرارداد پیمان منع موشکهای هستهای میانبرد (INF) در سال ۱۹۸۷ بود. او این پیمان را با رونالد ریگان، رئیس جمهوری اسبق آمریکا، امضاء کرد. این پیمان شامل سامانههای موشکی کوتاهبرد و میانبرد با کلاهک اتمی میشود و موشکهایی با برد پانصد تا پنجهزار و پانصد کیلومتر را دربرمیگیرد.
گورباچف در آن مقاله نوشت که شاهد روند ویرانگر و خطرناکی در سیاست جهان هستیم. او تاکید کرد که ایالات متحده آمریکا با خروج از پیمان منع موشکهای هستهای میانبرد قصد دارد مسابقه تسلیحاتی برای به دست آوردن «برتری نظامی مطلق» را ادامه دهد و از محدودیتهای بازدارنده مسابقه تسلیحاتی رهایی باید.
گورباچف، سیاستمداران آمریکایی را به نجات این پیمان فراخواند.
دونالد ترامپ، رییسجمهور وقت ایالاتمتحده آمریکا بهمن ماه سال ۱۳۹۷،INF، پیمان منع موشکهای هستهای میانبرد را لغو کرد. یک روز بعد از آن، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هم دستور لغو این پیمان را صادر کرد.
او همچنین پس از اقدام روسیه در انضمام شبهجزیره کریمه به خاک خود در سال ۲۰۱۴ و نیز حمله نظامی این کشور به اوکراین، به طور متناوب از کرملین و کاخ سفید درخواست کرد که روابط خود را بهبود ببخشند.
راننده کمباینی که رهبر شوروی شد
میخائیل سرگئیویچ گورباچف در ۲ مارس ۱۹۳۱ (۱۲ اسفند ۱۳۰۹) در منطقه استاوروپول در جنوب روسیه بهدنیا آمد.
پدر و مادر او هر دو در مزارع اشتراکی کار میکردند، و گورباچف خودش در ابتدای جوانی راننده ماشین دروی محصول -کمباین- بود.
او در سال ۱۹۵۵ از دانشگاه دولتی مسکو فارغالتحصیل شد، و از همان زمان یکی از اعضای فعال حزب کمونیست بود.
او سپس با همسرش رایسا به استاوروپول برگشت و ترقی سریع خود را در تشکیلات منطقهای حزب آغاز کرد.
گورباچف به نسلی از فعالان حزب تعلق داشت که بعد از انقلاب سال ۱۹۱۷ روسیه متولد شده بودند، و دیگر حضور چهرههای سالخورده در ردههای عالی حزب را برنمیتابیدند. او در سال ۱۹۶۱ دبیر منطقهای سازمان جوانان حزب کمونیست شد و بهعنوان نماینده برای حضور در کنگره حزب انتخاب شد.
دوستان و همراهانش او را فردی جاه طلب، سخت کوش، کاریزماتیک و مهربان توصیف میکردند. او هرچه در سلسله مراتب حزب کمونیست بالا می رفت، بیش از پیش از ماهیت سیستمی که بهبود ناپذیر به نظر می رسید، سرخورده می شد.
گورباچف با قرار گرفتن در راس اتحاد جماهیر شوروی دکترین دوگانه «پرسترویکا» یا اصلاحات اقتصادی و «گِلاسنوست» به معنای شفافیت و فضای باز سیاسی را مطرح کرد.
اما پس از فاجعه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ هیچ نشانهای از شفافیت دیده نشد. مقامات شوروی ابتدا پنهان کاری کردند و سپس دست به انتشار اطلاعات نادرست زدند. گورباچف نوزده روز پس از این فاجعه برای نخستین بار با مردم روبرو شد و از ترس و وحشت موجود و نیز پذیرفتن اشتباه سخن گفت.
او همواره از اصلاحات به نیکی یاد می کرد و از عملکرد خود پشیمان نبود: «برخی افراد گورباچف را همچون موم (اشاره به شخصیتی نرم و شکننده) می پندارند. و حالا برایشان جالب نیست که این موم ظرف شش سال اینقدر تغییر کرده باشد. من انتخاب بسیار درستی انجام دادم. اگر به آن زمان باز میگشتم، همان انتخاب را میکردم اما بدون آنکه اشتباهات گذشته را تکرار کنم.»
واکنشها به مرگ گورباچف
به گزارش رویترز، دمیتری پسکوف سخنگوی کرملین به خبرگزاری روسی اینترفکس گفت که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور، مراتب عمیق همدردی خود را اعلام کرده است.
جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، او را یک «رهبر نادر» توصیف کرد و گفت که گورباچف یک سیاستمدار منحصر به فرد بود که در میانه تنشهای جنگ سرد «میتوانست تصور کند که آیندهای متفاوت ممکن است.»
اُرزلا فن در لاین، رئیس اتحادیه اروپا، از او به عنوان یک رهبر «قابل اعتماد و محترم» یاد کرد که «راه را برای یک اروپای آزاد هموار کرد.»
او افزود: «این میراثی است که فراموش نخواهد شد.»
بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، گفت که او شهامت و شرافت گورباچف را میستاید و افزود: «در میان تعرض پوتین به اوکراین، تعهد خستگیناپذیر او به گشودن جامعه شوروی، سرمشقی برای همه ماست.»
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از گورباچف به عنوان سیاستمداری نام برد که مسیر تاریخ را تغییر داد و گفت که «او بیش از هر فرد دیگری تلاش کرد تا جنگ سرد به پایانی صلحآمیز بینجامد».
در همین رابطه بخوانید: میخاییل! مراقب باش جنگ نشود...
تبادل نظر