تحلیل اکونومیست از آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای

فرارو: در حدود ۱۸ ماه از زمانی که ایران و قدرت‌های جهانی تلاش خود را برای نجات توافق هسته‌ای امضا شده در سال ۲۰۱۵ میلادی آغاز کردند، چیزهای زیادی تغییر کرده است. سه کشور از هفت طرف توافق، اکنون رهبران جدیدی دارند. چهارمین کشور (روسیه) به همسایه‌اش (اوکراین) حمله نظامی کرده‌است. این نشان می‌دهد یک دوره کوتاه از مذاکرات وین تبدیل به ماراتن شده‌است. مذاکره کنندگان هر چند ماه یک بار برای نشست‌های بیش‌تر در خانه ناظر سازمان ملل یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین جمع می‌شوند.
مذاکره کنندگان ماه گذشته خوش‌بین به نظر می‌رسیدند. آمریکا که در سال ۲۰۱۸ میلادی از برجام خارج شد برخی از مسائل باقی مانده خود با ایران را حل کرده‌بود. اتحادیه اروپا آن چه را «متن نهایی» یک توافق می‌داند آماده کرد. صحبت از سفر وزرای خارجه به وین برای امضای آن بود. در اول سپتامبر ایران پاسخی رسمی به پیش‌نویس اتحادیه اروپا ارسال کرد. آمریکا آن پاسخ را «غیر سازنده» خواند. دیپلمات‌های اروپایی ناراضی بودند.
به نظر می‌رسد که مذاکرات برای یک وقفه دو ماهه تا پس از انتخابات میان دوره‌ای آمریکا در ماه نوامبر پیش می‌رود. حتی دیپلمات‌های غربی که از توافق حمایت می‌کنند آغاز به طرح این پرسش کرده‌اند که آیا ایران واقعا خواستار حصول توافق است یا صرفاً قصد دارد برای بازی با زمان و خرید وقت به مذاکره ادامه دهد؟ و این که چه زمانی باید تاکتیک ایران را بلوف قلمداد کرد؟
برجام، تحریم‌های ایران را در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای آن کشور کاهش داد. هدف از برجام تعیین بازه‌ زمانی یک‌ساله برای فاصله داشتن ایران تا دستیابی به اورانیوم کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای بود. دونالد ترامپ از توافق خارج شد و تحریم‌های آمریکا را در تلاشی بی‌ثمر برای حصول «توافق بهتر» بازگرداند.
ایران یک سال دیگر نیز به مفاد برجام پایبند ماند. از آن زمان به این سو اما، ایران پیشرفت غیرقابل بازگشتی در جهت تسلط بر چرخه سوخت اورانیوم داشته‌است. این کشور هزاران سانتریفیوژ پیشرفته را نصب کرده که طبق قرارداد بازنگری شده از بین نمی‌روند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید ایران ۵۶ کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص ۶۰ درصد در اختیار دارد که برای ساخت بمب در صورت پالایش به درجه تسلیحات کافی است.
حتی با احیای یک توافق نیز زمان دستیابی ایران به بمب اتمی احتمالا به شش ماه نزدیک‌تر خواهد بود. فسخ بخش‌هایی از مفاد برجام در اوایل سال آینده آغاز خواهد شد. بسیاری از محدودیت‌ها بر روی سانتریفیوژها در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ طبق مفاد برجام پایان خواهند یافت. بنابراین، به اصطلاح غروب هسته‌ای برای غرب، مزایای کم‌تری را نسبت به توافق سال ۲۰۱۵ میلادی ارائه می‌کند.
توافق نزدیک‌تر از هر زمانی به نظر می‌رسید، اما خواسته‌های ایران آن را از مسیر خارج ساخته‌است. برخی از خواسته‌های ایران معقول بوده‌اند، مانند ارائه تضمین از سوی آمریکا در این باره که در صورت پیروزی نامزد جمهوری خواه در انتخابات ریاست جمهوری بعدی آمریکا، آن کشور از توافق خارج نخواهد شد.
موارد دیگر مانند اصرار ایران بر حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک گروه تروریستی از فهرست گروه‌های تروریستی قلمداد شده توسط آمریکا خارج از محدوده توافق است. ایران از هر دو خواسته عقب نشینی کرده‌است: اولی در نظام سیاسی آمریکا غیرممکن است و بایدن از پذیرش دومی خودداری می‌ورزد.
آخرین مانع مربوط به تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره گذشته هسته‌ای ایران است. آژانس مدعی ست که آثاری از اورانیوم غنی شده را در سه تاسیسات هسته‌ای پیدا کرده که و از ایران می‌خواهد که توضیح دهد در آنجا چه فعالیت‌هایی داشته است. ایران می‌گوید ادعای آژانس بی پایه است و می‌خواهد تحقیقات آژانس به عنوان شرطی برای بازگشت به برجام کنار گذاشته شود. نه آمریکا و نه اروپایی‌ها با این خواسته ایران موافقت نخواهند کرد.
اگر نتوان بن بست فعلی را شکست مذاکرات دانست اما مذاکرات احتمالاً متوقف خواهد شد. طبق قانون، کنگره ۳۰ روز فرصت دارد تا هرگونه توافق هسته‌ای با ایران را بررسی کند و می‌تواند قطعنامه‌ای در مخالفت با تصمیم بایدن برای لغو برخی از تحریم‌های وضع شده علیه ایران تصویب کند.
اخیرا ۳۴ عضو دموکرات کنگره، نامه‌ای را برای بایدن ارسال کردند و در آن نگرانی خود را درباره توافق هسته‌ای امریکا با ایران ابراز داشتند. با این وجود، بایدن می‌تواند نظر آنان را وتو کند. اما دموکرات‌ها می‌خواهند پیش از انتخابات میان دوره‌ای در ۸ نوامبر از بروز چنین درگیری‌ای اجتناب ورزند.
عدم اطمینان طولانی مدت، اختلافات را در اسرائیل که به طور رسمی مخالف توافق هسته‌ای است افزایش داده‌است. نظر موساد، آژانس جاسوسی خارجی اسرائیل موید وجود این اختلافات است. اسرائیل بر این باور است که ایران در صورت حصول توافق، میلیاردها دلار برای تامین مالی نیروهای نیابتی‌اش در منطقه دریافت خواهد کرد و با پایان تاریخ مفاد مرتبط با غروب هسته‌ای، آزاد خواهد بود تا بمب اتمی تولید کند. در مقابل، ارتش اسرائیل این توافق را ناقص، اما مفید می‌داند.
افسران اطلاعاتی ارتش اسرائیل استدلال می‌کنند که حتی یک محدودیت موقت در فعالیت هسته‌ای ایران به اسرائیل اجازه می‌دهد روی تهدیدات دیگر تمرکز کند و این که دستاوردهای مالی بیش از حد اعلام شده‌است. زیرا سال‌ها به طول خواهد انجامید تا شرکت‌های غربی تجارت با ایران را از سر بگیرند.
اسرائیلی‌ها همچنین در مورد این که آیا یک حمله نظامی می‌تواند به طور معناداری فعالیت هسته‌ای را کاهش دهد با یکدیگر اختلاف نظر دارند. نیروی هوایی اسرائیل گمان می‌کند می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را با حملات خود دو یا سه سال به تعویق بیندازد، اما بسیاری دیگر از اسرائیلی‌ها با این نظر مخالف هستند.
«یائیر لاپید» نخست وزیر فعلی و «بنیامین نتانیاهو» که امیدوار است پس از انتخابات در نوامبر جانشین او شود توسط موساد متقاعد شده‌اند. با این وجود، لاپید اذعان داشت که اسرائیل نفوذ کمی بر تصمیم گیری بایدن دارد. نتانیاهو، به نوبه خود به دنبال راه‌هایی برای افزایش سرمایه انتخاباتی خود است. او می‌گوید که اسرائیل باید دولت بایدن را وادار کند تا برای همیشه برجام را کنار بگذارد.
با این وجود، نه بایدن و نه اروپایی‌ها نمی‌خواهند برجام را کنار بگذارند. این امر باعث می‌شود که تصمیمات سختی در مورد نحوه رسیدگی به آستانه هسته‌ای ایران اتخاذ شود. با این همه، گفتگوهای بی‌پایان با ایران مسخره به نظر می‌رسد. در ژانویه، «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه امریکا گفت تنها «چند هفته» برای حفظ توافق باقی مانده‌است.
چند هفته گذشت، سپس چند هفته دیگر. ۳۴ هفته پس از آن، اکنون برجام شبیه گربه شرودینگر شده است که نه کاملاً زنده است نه مرده.
ناظران مسائل ایران در داخل و خارج از آن کشور مطمئن نیستند که آیا ایران واقعاً خواستار توافق است یا خیر. یک دیدگاه مبتنی بر آن است که ایران به مذاکرات ادامه می‌دهد تا امتیازات بیش‌تری از سوی دولت بایدن ارائه شود. در هر صورت، وضعیت موجود ایده‌آل نیست. ارزش ریال ایران سقوط کرده و نرخ تورم آن کشور در حدود ۵۰ درصد است و ایران روزانه از ده‌ها میلیون دلار درآمد نفتی محروم می‌شود.
حتی اگر یک جمهوری خواه دوباره در سال ۲۰۲۵ میلادی توافق را لغو کند ایران هم چنان می‌تواند از دو سال تخفیف تحریم‌ها برخوردار شود. «بیژن خواجه‌پور» اقتصاددان ایرانی تخمین می‌زند که این توافق شش درصد به رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۴ اضافه می‌کند و دو واحد از نرخ بیکاری خواهد کاست. با این وجود، برخی از مشاوران «ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری ایران معتقدند درد اقتصادی، یک آزمون است و باید آن را تحمل کرد.
در هر صورت، بن بست ممکن است به نفع ایران باشد. این کشور سه سال را صرف غنی سازی اورانیوم خود بدون تحمیل تحریم‌های بیش‌تر اروپایی یا فعال‌سازی مکانیسم برجامی موسوم به ماشه کرده‌است که محدودیت‌های شورای امنیت سازمان ملل در معاملات تسلیحاتی و تحقیقات موشکی ایران را دوباره فعال می‌کند.
حتی «جوزپ بورل» که در طول مذاکرات موجی از خوش بینی را مطرح نمود اکنون به نظر می‌رسد که معتقد است وضعیت پیشرفت مذاکرات افتضاح است. رئیس خستگی ناپذیر سیاست خارجی اتحادیه اروپا در تاریخ ۵ سپتامبر گفت که آمریکا و ایران در مواضع خود از هم دورتر می‌شوند. او با ناراحتی نتیجه گرفت: «کل این فرآیند در خطر است. هیچ کس حاضر نیست شکست را بپذیرد، اما به نظر می‌رسد این یک احتمال رو به افزایش است».

منبع: فرارو به نقل از اکونومیست