احیای توافقنامه برجام پس از ۱۷ ماه مذاکره همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در آخرین تلاش جوزب بورل، رئیس سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا باز هم توپ را در زمین ایران انداختند. سخنگوی رئیس سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا اعلام کرده است که آنچه به‌عنوان متن چهار روزه مذاکره ایران و اتحادیه اروپا در وین منتشر شده قابل مذاکره نبوده و طرف‌های مذاکره می‌بایست به آن پاسخ نه یا آری بدهند. البته مخاطب پاسخ نه و یا آری متوجه ایران است دیگر طرف‌های مذاکره آمریکا، سه کشور اروپایی حتی چین و روسیه طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا را به‌عنوان کفایت مذاکرات پذیرفته‌اند. از طرف دیگر ایران همچنان اعلام کرده است ملاحظاتی درخصوص متن چهار روز مذاکره دارد. این‌بار خروج سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی و یا گرفتن تضمین درخصوص عدم خروج مجدد آمریکا پیش‌شرط ایران برای بازگشت به تعهدات برجامی نیست، موضوع بسته شدن پرونده ایران در آژانس است که می‌تواند همچنان به‌عنوان اهرم فشاری بالا سر ایران و بهانه‌ای برای دیگر طرف‌ها در عدم ایفای تعهداتشان در برجام و رفع تحریم‌ها باشد. ایران از دو موضوع اول صرف‌نظر کرده است و این نشانه‌ای از درک ضرورت احیای برجام است. بین درک ضرورت و قدرت تصمیم‌گیری سخت همچنان فاصله است. یکی از دلایل تردید در اتخاذ این تصمیم سخت تکاپوی مخالفین برجام در تعدیل موضع تیم مذاکره‌کننده است.
در سال ۲۰۱۵ نیز یکی از خواسته‌های مهم ایران در روند مذاکرات منتهی به امضای توافقنامه برجام بسته شدن پرونده فهرست اتهامات در خصوص سایت‌های آلوده در ایران بوده است. اسرائیل و منافقین برای مانع‌تراشی در روند مذاکرات ایران با گروه ۱+۵ در دو دهه گذشته مدام اسنادی را منتشر می‌کنند که نشان بدهند ایران برنامه هسته‌ای نظامی مخفیانه دارد. آمریکا و سه کشور اروپایی برای رسیدن به توافقنامه برجام در سال ۲۰۱۵ با وجود مخالفت و مانع‌تراشی اسرائیل و منافقین و کشورهای عربی و لابی صهیونیسم در آمریکا و اروپا با یک توافق هسته‌ای با ایران از این چالش گذر کردند و پرونده اتهامات هسته‌ای ایران در آژانس بسته شد. در سال ۲۰۱۵ آمریکا، اروپا و ایران هر یک از منظر منافع و سیاست‌خارجی‌شان به دنبال توافق هسته‌ای بودند. اکنون نیز هریک از طرف‌های برجام با توجه به تغییرات در معادلات سیاسی و اقتصادی و بازار انرژی در جهان به ضرورت احیای تواافقنامه برجام آگاه هستند. به همین دلیل اتحادیه اروپا تحرکاتش در ماه‌های اخیر برای احیای برجام افزایش یافته است. البته اتحادیه اروپا به‌عنوان میانجیگر نقش نمایندگی آمریکا در مذاکرات با ایران را نیز دارد و می‌توان گفت دولت آمریکا نیز می‌کوشد با دادن کمترین امتیاز برجام را احیا کند. به همین دلیل پیش از آغاز مذاکرات چهار روزه در وین آمریکا موافقت خود با آخرین طرح پیشنهادی جوزب بورل اعلام کرد.
موضوع پیش‌شرط ایران درخصوص بسته شدن پرونده اتهامات علیه ایران موضوع لاینحلی نیست. اتحادیه اروپا با وجود غیرقابل مذاکره بودن آخرین طرح پیشنهادی جوزب بورل، پیشنهادی را برای سرعت بخشیدن به روند به همکاری ایران با آژانس و بسته شدن پرونده ایران در آژانس مطرح کرده است. همه چیز به اراده و تصمیمی راهبردی مربوط است. در یک سال گذشته بر همه آشکار شده است که سیاست خارجی را نمی‌توان از سیاست داخلی تفکیک کرد. در دنیای به هم‌پیوسته امروز سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است و نمی‌توان تأثیر تحریم‌ها را از زندگی و معیشت مردم تفکیک کرد. نمی‌توان بدون رفع تحریم‌ها رشد و رونق اقتصادی داشت. اقتصاد منطق خاص خود را دارد. بدون درک معادلات اقتصادی در ایران و منطقه و جهان نمی‌توان راهی برای برون‌رفت از این شرایط سخت اقتصادی یافت. اگر توافقنامه برجام سال گذشته احیا شده بود کشور در شرایط اقتصادی متفاوتی قرار داشت و ایران از فرصت‌های به وجود آمده در بازار داخلی و بازار انرژی در جهان پس از بحران اوکراین استفاده حداکثری مناسبی می‌برد. ما در دنیای سیالی زندگی می‌کنیم. در دنیای سیال نمی‌توان به انتظار فرصت‌های آینده برای امتیازگیری نشست، آن هم در شرایطی که کشور در شرایط سخت اقتصادی قرار دارد.
بسته شدن توافقنامه برجام به منزله سخت‌تر شدن حلقه تحریم‌ها علیه ایران است. آمریکا و اروپا اکنون در صف واحدی قرار دارند. اواخر شهریور اجلاس شورای حکام آژانس است. در صورت به نتیجه نرسیدن روند احیای برجام و با توجه به پرونده ایران در آژانس باید منتظر امنیتی شدن برنامه هسته‌ای ایران و تنگ‌تر شدن حلقه محاصره ایران بود. حتی اگر آمریکا و اروپا به دلایلی نخواهند پرونده ایران را به شورای امنیت و استفاده از مکانیسم ماشه ببرند با رفع نشدن تحریم‌ها شرایط اقتصادی بدتر خواهد شد. پلن بی آمریکا در صورت احیا نشدن برجام تشدید سیاست ایران‌هراسی و تنگ‌تر کردن حلقه محاصره ایران است. فروش نفت ایران مشکل‌تر و با هزینه بیشتری خواهد بود. هم‌اکنون بازار به کوچکترین خبر مثبت و منفی از روند مذاکرات احیای برجام واکنش نشان می‌دهد.
سیاست منطقه‌گرایی و نگاه به شرق نیز بدون برجام گشایش اقتصادی و استفاده از فرصت‌های نوسانات در بازار انرژی جهان ایجاد نخواهد کرد. مذاکرات ایران و عربستان به احیای برجام پیوند خورده است. بدون برجام سیاست ایران‌هراسی آمریکا و اسرائیل با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت. برجام توافقنامه بدون نقصی نیست ولی مخالفین آن سندی بهتر از برجام و منطبق با واقعیات ایران و جهان ارائه نمی‌کنند. مخالفین برجام مدام بحث سلبی می‌کنند و در یک خلایی بحث می‌کنند که نتیجه این بحث‌ها وضعیت اقتصادی امروز کشور است. هیچ کشوری در انزوا نتوانسته اصلاحات اقتصادی موفقی انجام داده و به رشد و توسعه اقتصادی دست یابد. سرعت توسعه تکنولوژی در جهان به دو سال رسیده است. بدون اتصال به رنجیره مالی و اقتصادی دنیا نمی‌توان به چالش‌های کشور در تمام بخش‌های جامعه از اقتصاد تا مسائل زیست محیطی و ... دست یافت. فرصت‌ها محدود است. ایران تنها در یک شرایط متوازن در روابط با غرب و شرق می‌تواند بهترین استفاده را از فرصت‌ها برای خروج از انواع بحران‌ها در سطح داخلی و منطقه‌ای بکند.
تبادل نظر