از یک‌سو، رابرت مالی مذاکره‌کننده ارشد امریکا ادعا می‌کند که امریکا از همان ابتدای مذاکرات اعلام کرده که نمی‌تواند درباره ماندن دولت بعدی آمریکا در برجام تضمین دهد. از سوی دیگر، ایران تصور می‌کند که همیشه سخت‌ترین و حساس‌ترین مسائل فی‌مابین در مراحل پایانی مذاکرات حل می‌شوند و دولت امریکا باید از برهه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره عبور کند تا بتوان درباره امکان یا عدم امکان امتیازگیری بیشتر از امریکا بهتر قضاوت کرد.
در این میان، برخی کنش‌های جانبی نیز در حال وقوع است که گمانه‌زنی‌ها درباره آینده مذاکرات احیای برجام را شدت بخشیده است. سفر محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی به وین و دیدار با گروسی مدیرکل آژانس و آزادی زندانیان دو تابعیتی ایران و امریکا از رویدادهای مهم در هفته‌های اخیر بوده است. دیدار با مدیرکل آژانس مستقیماً بر سرنوشت مذاکرات گره خورده است و پیداست که این دیدارها می‌تواند یکی از مهمترین موانع احیای برجام یعنی اختلافات پادمانی ایران و آژانس را از سر راه بردارد، اما موضوع دوم یعنی آزادی زندانیان دو تابعیتی و نحوه تاثیرگذاری آن بر مذاکرات برجام تا حدودی مبهم است. در این رابطه دو تفسیر بدبینانه و خوش بینانه وجود دارد.
بر اساس تفسیر بدبینانه می‌توان گفت آزادی زندانیان ممکن است نشان‌دهنده این واقعیت باشد که دو طرف از توافق احیای برجام ناامید شده‌اند و بنابراین به دلایلی غیر از توافق این اقدام را انجام داده‌اند. معنای این تفسیر این است که در آینده نزدیک توافقی صورت نخواهد گرفت، اما باید گفت که با توجه به نشانه‌های مثبت دیگر از جمله تعاملات ایران و آژانس در این مقطع زمانی و همین‌طور برخی گمانه‌زنی‌های دیپلماتیک درباره احتمال شروع مذاکرات در آینده نزدیک، می‌توان این سناریو را ضعیف دانست.
اما بر اساس سناریوی خوش‌بینانه می‌توان به تاثیرات تسهیل‌کننده آزادی زندانیان بر روند مذاکرات احیای برجام توجه کرد؛ به این معنا که از یک طرف ایران تلاش می‌کند به بازسازی چهره بین‌المللی خود به خصوص در شرایط بروز ناآرامی‌های داخلی بپردازد و از این طریق، اراده و نیت خود برای رسیدن به توافق را نشان دهد. از طرف دیگر، دولت بایدن از این طریق می‌تواند فشار سیاسی مخالفان برجام در آمریکا را کاهش دهد؛ به این صورت که آزادسازی زندانیان را به‌عنوان دستاورد بزرگ تعامل با ایران بازنمایی کند و از این طریق، دست رقبا را برای طرح این ادعا که دولت بایدن برای آزادی زندانیان در مقابلِ به تعبیر آنها دیپلماسی گروگانگیری ایران کوتاه آمده است، ببندد.
در مجموع، آزادی زندانیان دوتابعیتی از جنبه نمادین برای دو طرف دارای اهمیت است، اما عامل اصلی تعلیق کنونی در مذاکرات یا تحرک احتمالی در آینده، متغیرهای سیاست داخلی آمریکا و ادراک مقامات ایران از امکان امتیازگیری بیشتر از آمریکا با توجه به تحولات داخلی ایران کشور است. در این رابطه باید توجه داشت که بر اساس الگوی رفتار انتخاباتی در امریکا، تسلط جمهوری‌خواهان بر مجلس نمایندگان و سنا در انتخابات پیش رو قابل تصور است و در این صورت، تحرک مخالفان برجام در امریکا بیشتر شده و در نتیجه هزینه ریسک سیاسی دولت بایدن برای رسیدن به توافق با ایران بالاتر خواهد رفت؛ اگرچه همچنان امکان رسیدن به توافق با ایران روی کاغذ وجود دارد.
استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی
تبادل نظر