انحراف حمایتی از آسیب‌دیدگان قطع اینترنت

فردای اقتصاد - با گذشت نزدیک به ۴۰ روز از اختلالات اینترنتی و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی محبوب ایرانیان، بسیاری از فعالان کسب و کار با اعلام آمارهایی از خسارات مختلف ناشی از قطع اینترنت خواستار  رفع این محدودیت‌ها شده‌اند اما  دولت در پاسخ یک بسته حمایتی برای کسب و کارهای آسیب دیده از این اتفاق در نظر گرفته است اما این بسته حمایتی چیست و نحوه تخصیص آن چگونه است؟

 فعالان کسب و کار معتقدند که دلیل اصلی بروز این خسارت به حوزه اقتصاد دیجیتال ایران، فیلترینگ و  اختلالات شدید اینترنتی اعمال شده است اما مقامات دولتی و برخی نمایندگان مجلس خسارت به عمل آمده را الزاماتی ناشی از  فضای ایجاد شده از اعتراضات روزهای اخیر می‌دانند.

وزیر اقتصاد امروز در سخنانی از اعطای یک بسته حمایتی صحبت کرد که به دلیل فضای التهابی روزهای اخیر به خسارت‌ دیدگان در فضای کسب و کار آنلاین پرداخت خواهد شد. جزییات این بسته را قرار بود وزیر ارتباطات امشب در یک برنامه تلویزیونی اعلام کند اما این گفت و گو بدون توضیحاتی لغو شد با این حال یک معاون وزیر صنعت دیروز جزییاتی را از یک بسته حمایتی از کسب و کارهای آسیب دیده سخن گفته است.

به گفته مدیرکل دفتر خدمات کسب‌وکار وزارت صنعت قرار است هزار میلیارد تومان بسته تبلیغات ویژه صداوسیما و هزار میلیارد بسته تبلیغات ویژه شبکه‌های اجتماعی برای حمایت از کسب‌وکارهای متضرر از قطعی اینترنت اختصاص پیدا کند( مطلب مرتبط: اعتراف دولت به خسارت بزرگ کسب و کارهای آنلاین)  به این ترتیب می‌توان انتظار داشت که این بسته حمایتی مستقیما به صدا و سیما و پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی اختصاص می‌یابد که اتفاقا در وقایع اخیر نه تنها دچار آسیبی نشده‌اند بلکه مشمول وعده‌های حمایتی دیگری هم از سمت دولت شده‌اند. 

به اعتقاد طراحان این بسته حمایتی، کسب و کارهای آسیب دیده این فرصت را خواهند داشت که از فضای تبلیغاتی صدا و سیما و شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های بومی برای تبلیغ کسب وکارهای خود استفاده کنند. 

به نام کسب وکارها ،به سود صدا و سیما 

به نظر می‌رسد منتفع اول این بسته حمایتی صدا  و سیما و برخی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی باشند که دولت پیش از این نیز قول حمایت آنها را داده بود. 

نکته اما این است تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی داخلی مانند روبیکا چیزی نیست که اساسا اغلب کسب وکارهای اینستاگرامی خواهان آن باشند بسیاری از آنها به دلیل فیلترینگ و اختلالات اینترنتی قادر به استفاده از اینستاگرام و ارتباط با مشتریانشان نیستند و تبلیغ در صدا و سیما و یا شبکه‌های اجتماعی داخلی کمکی به رفع مشکل اصلی آنها نخواهد کرد. 

در واقع به نظر می‌رسد هدف اصلی دولت از این بسته حمایتی تشویق کسب و کارها به مهاجرت به شبکه‌های اجتماعی داخلی است  با این حال نقطه مغفول  این است که کسب و کارهای اینستاگرامی به این دلیل بر بستر اینستاگرام رشد کرده‌اند که اینستاگرام محل رفت و آمد کاربران بوده است. بر اساس آمارها تا قبل از فیلترشدن اینستاگرام نزدیک به ۴۵ میلیون کاربر در ایران داشته است. 

به گفته فرزین فردیس یک عضو اتاق بازرگانی  طی یک ماه گذشته اخلال در شبکه اینترنت کشور و عدم دسترسی به برخی پلتفرم‌های پربازدید، 35 هزار میلیارد تومان به طور مستقیم به اقتصاد حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات خسارت وارد کرده است. حال در ازای این خسارت اعطای ۲۰۰۰ میلیارد تومان به صدا و سیما و شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغ کسب و کارهایی که برخی از آنها ۴۰ روز است غیر فعالند چه تاثیری دارد؟ 

اشکال سیاستگذاری در بخش اینترنت

شبکه‌های اجتماعی داخلی و پیام‌رسان‌های بومی  به رغم حمایت‌های میلیاردی مختلف نهادهای دولتی در سالهای اخیر نتوانسته‌اند کاربران زیادی جذب کنند و بر اساس آمارها تعداد کاربران پیام‌رسان‌ فیلترشده‌ای چون تلگرام به مراتب از بیشتر از کل پیام‌رسان‌های ایرانی است پرسش این است که چرا حمایت‌های گوناگون منجر به موفقیت جست و جوگرهای ملی، سیستم‌عامل‌های ملی و پیام‌رسانهای بومی نشده است؟

دلیل این موضوع را باید در انحراف سیاستگذاری حوزه ارتباطات در سالهای اخیر جست و جو کرد که تلاش کرده صرفا با حمایت مستقیم از برخی سرویس‌های بومی و فیلترینگ سرویس‌های خارجی به نتایج مورد انتظار در بحث امنیت و توسعه در بخش تکنولوژی برسد.

هیچ کدام از این دو هدف به نتیجه نرسیده است،‌ هجوم گسترده مردم به استفاده از فیلترشکن‌ها  نه تنها امنیت اطلاعات کاربران ایران را تضمین نکرده بلکه ریسک‌های آسیب‌پذیری شخصی و صنعتی را بسیار بالا برده و از طرف دیگر  سرویس‌های بومی هم به رغم حمایت‌های گسترده دولتی نتوانسته‌اند نظر کاربران را به خود جلب کنند.

نکته آنجاست که توسعه بخشی و نقطه‌ای در بخشی مانند تکنولوژی بدون ایجاد یک اکوسیستم پایدار تقریبا غیر ممکن است. در طول سال‌های اخیر گروهی معتقد بوده‌اند می‌توان با ایجاد یک شبکه ملی مجزا از اینترنت هم چالش‌های امنیتی این عرصه را برطرف کرد هم به رشد اقتصاد دیجیتال  در این عرصه دست یافت. نتایج حاصل از این سیاستگذاری  نشان دهنده آن است که نه تنها اقتصاد دیجیتال ایران رشد نکرده بلکه سرویس‌های بومی مورد حمایت حاکمیت هم نتوانستند از کاربران نمره قبولی بگیرند. 

خسارت حمایت‌های مستقیم دولتی 

تمام دولت‌های اخیر دیدگاه‌های توسعه‌ای واقتصادی نسبتا مشابهی داشته و به رغم تفاوت دیدگاه سیاسی در زمینه توسعه ارتباطات و اقتصاد دیجیتال مشابه هم عمل کرده‌اند. 

نتیجه این دیدگاه باعث شده به رغم ظرفیت‌های بالای رشد تکنولوژی در ایران این بخش جز مواردی معدود داستان موفقیت شاخصی نداشته باشد. 

جریان استارتاپ‌ها یک مثال نقض و نمونه‌ای از توسعه بخش خصوصی بدون حمایت مستقیم دولتی است. برخی از سرویسها و استارتاپهای ایرانی مانند کافه بازار ، دیجی‌کالا ، آپارات، تپسی ، اسنپ و ... دارای ده‌ها میلیون کاربر هستند و به رغم شرایط سخت و محدودیت‌های مختلف توانسته‌اند کسب و کار پایدار و روبه رشدی را ایجاد کنند. آنچه باعث رشد این کسب و کارها شد ایجاد اکوسیستم نوآوری بود که به ایجاد صدها اکوسیستم و هزاران شغل در این عرصه شد. اما به موازارت فضای استارتاپی در دولت‌های قبلی شاهد حمایت‌های مستقیم دولتی از کسب وکارهایی بوده‌ایم که به هر دلیل نزدیکی را به گروه‌های مختلف  که نتیجه آن به ایجاد برندهای بزرگ و موفق ملی نیجامیده است. 

با این حال حتی بازیگران موفق استارتاپی هم این روزها حال و روز خوبی ندارند.امروز اعلام شد که هلدینگ هزاردستان ( هلدینگ صاحب کافه بازار و بلد و ...) تصمیم به تعدیل دهها نفر از کارکنان و احتمالا تعطیلی سرویس نقشه بلد تا پایان سال گرفته است. (‌ مرتبط: مسیریاب ایرانی «بلد» تعطیل می‌شود؟) تعطیلی بلد به دلایل اقتصادی و غیر اقتصادی نشانه خوبی برای فعالیت کسب وکارهای اقتصاد دیجیتال نیست. 

فعالان کسب وکارهای اینترنتی و بخش خصوصی بارها اعلام کرده‌اند بهترین روش حمایت از آنها تسهیل فضای کسب و کار است. حمایت‌های خاص مستقیم از برخی برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های نزدیک به دولت یا شبه دولت صرفا باعث به هم خوردن توازن رقابت در فضای کسب وکارها و زمینه ساز رشد رانت می‌شود.