نقشه ترکیه و اسرائیل برای دور زدن ایران؟

در تحلیل آنچه در روابط دو کشور در حال وقوع است، باید از زوایای مختلف به موضوع نگریست.

اخیرا بنیامین نتانیاهو دستور داده که شهرک‌های یهودی‌نشینی شبه‌نظامی که اسرائیل آنها را غیرقانونی اعلام کرده بود، قانونی اعلام کند. نتانیاهو همچنین در تلاش است تا در کرانه باختری، ۳۲۰ هکتار اراضی فلسطینی‌ها را تخلیه کرده و شهرک‌های یهودی‌نشین شبه‌نظامی را در آنجا مستقر کند. در حال حاضر ۶۶۶ هزار یهودی شبه‌نظامی در قدس شرقی (کرانه باختری) زندگی می‌کنند. براساس حقوق بین‌الملل، کرانه باختری (قدس شرقی) به‌عنوان سرزمین‌های اشغالی محسوب می‌شود، اما نتانیاهو دستور داده که این شهرک‌ها در این اراضی دایر شود.

در چنین شرایطی رجب طیب اردوغان، اعلام کرده که روابط ترکیه و اسرائیل باتوجه به عادی‌سازی روابط در راستای صلح منطقه‌ای و تأمین منافع مشترک باید مستحکم شود. اینکه اردوغان ادعا می‌کند که تنها کشور مسلمان حامی فلسطین است، اما همزمان با نتانیاهو که در حال تصاحب اراضی اشغالی فلسطینی‌هاست، روابط خود را مستحکم می‌کند، خود حامل پیام است.

چرخش سیاست خارجی اردوغان را در بخش دیگری نیز می‌توان مشاهده کرد. اردوغان برخلاف آنچه در گذشته درباره پیمان ابراهیم گفته بود، اکنون به همکاری مشترک با کشورهای عربی منطقه آغاز کرده و در عین حال بهبود روابط با اسرائیل را نیز دنبال می‌کند. به تعبیری می‌توان گفت که او اکنون یکی از مدافعان پیمان ابراهیم به شمار می‌رود.

پیام این گفت‌وگوی تلفنی پس از ۹ سال، آن است که اردوغان به دنبال آن است که خط لوله گاز مدیرترانه شرقی حتما از ترکیه عبور کند و در کنار آن، منافع مشترک ترکیه و اسرائیل در سوریه تأمین شود.

ازسویی اردوغان به دنبال آن است که حمایت آمریکا و اتحادیه اروپا را به خود جلب کند و در کنار آن هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی به ترکیه را محقق کند.

همچنین باید توجه داشت که رئیس‌جمهور ترکیه برای مستحکم کردن روابط خود با ناتو در تلاش است که نظر آمریکا را نیز به خود جلب کند. پیشتر آمریکا، ترکیه را از تولید و بازاریابی جنگنده F-35 اخراج کرده بود و اکنون ترکیه به دنبال آن است که بار دیگر موقعیت خود را احیا کرده و در عین حال بازسازی جنگنده‌های F-16 ترکیه را به آمریکا بسپرد و اگر آمریکا آن را نپذیرفت آن را به اسرائیل واسپاری کند. همچنین ترکیه بنا دارد تا جنگنده‌های F-16 جدید خریداری کند. در همین زمینه اخیرا اردوغان و بایدن در حاشیه نشست گروه ۲۰ با یکدیگر مذاکره کردند و گروهی نیز ازسوی اردوغان برای مذاکره با اعضای کنگره، راهی واشنگتن شده‌اند.

اسرائیل و ترکیه، فراتر از قالب عادی‌سازی روابط با یکدیگر ارتباط دارند، زیرا عادی‌سازی تنها به تبادل سفیر محدود می‌شود، درحالی‌که روابط این دو، روابط بسیار گسترده و همه‌جانبه با یکدیگر از سال ۱۹۹۶ میلادی تاکنون و همچنین در دوران ریاست‌جمهوری رجب طیب اردوغان بوده‌است.

در ترکیه حدود ۹۰۰ شرکت تجاری، صنعتی، اقلیمی و توریستی و ... اسرائیلی مشغول به فعالیت هستند. این شرکت‌ها به‌صورت شرکت‌های مستقیم اسرائیلی یا پوششیِ مشترک با شرکت‌های ترکیه‌ای فعالیت می‌کنند و محصولات خود را در کشورهای مختلف اسلامی- عربی ادامه می‌دهند.

از سویی همکاری میت (سازمان اطلاعات ملی ترکیه) و موساد (سازمان اطلاعات و عملیات ویژه) به هیچ‌وجه قطع نشده است. چنانکه اردوغان گفته، همکاری این دو ادامه خواهد داشت. 

با این حال ترکیه مدعی است که تنها کشور حامی فلسطین در جهان است و هیچ کشور دیگری از فلسطین حمایت نمی‌کند، اما جالب است که این کشور همزمان حامی تشکیل دو دولت فلسطین و اسرائیل در کنار یکدیگر نیز هست. یکی از نکاتی که در بررسی نزدیکی ترکیه با اسرائیل و فلسطین و منافع ترکیه با این دو باید مدنظر قرار داد، آن است که حجم تجارت ترکیه با فلسطین، کمتر از یک پنجم تجارت ترکیه با اسرائیل است و همین امر منافع ترکیه را به خوبی روشن می‌کند.

همچنین باید در نظر داشت که ترکیه در تلاش است تا با اسرائیل روابط توریستی متقابل برقرار کند. اردوغان اعلام کرده‌است که مسلمانان ترکیه باید بتوانند در «قدس» گردشگری کنند. مطابق آمار، در 9 ماه اخیر۶۰۰ هزار نفر از شهروندان ترکیه به اسرائیل سفر کرده‌اند. 

تلاش ترکیه و اسرائیل برای انتقال گاز طبیعی دریای مدیترانه شرقی به اروپا از طریق خط لوله قبرس-ترکیه هم در جریان است. پیشتر طرحی ارائه شده بود که مطابق آن، گاز طبیعی مدیترانه شرقی از مسیر جزیره «کرت» یونان به اروپا صادر شود که با مخالفت آمریکا به دلیل هزینه بالا و طولانی بودن برآورد ساخت آن (حدودا ۸ سال) همراه شده بود. در این میان با رایزنی اسرائیل، مقرر شد تا انتقال گاز دریای مدیترانه شرقی از طریق ترکیه صورت گیرد. بر این اساس هم نیازهای مصرفی آنکارا تأمین می‌شود و هم در کنار آن، انتقال گاز ایران از طریق ترکیه به اروپا نیز به‌صورت کامل به بن‌بست می‌خورد. خط لوله‌ای که از ایران آغاز و با عبور از ترکیه به یونان، ایتالیا و سوئیس کشیده می‌شد و پس از آن به اتریش و آلمان می‌رسید، اما از آنجاکه اختلافات بین ترکیه و یونان وجود داشت، این طرح ۱۴ ساله، در بن‌بست کامل به سر می‌برد. این عامل همچنین سبب می‌شود تا دست ترکیه برای چانه‌زنی بر سر خرید گاز ارزان‌تر از ایران باز باشد.

البته در کنار این منافع یاد شده باید یادآور شد که ترکیه ناچار است با اسرائیل همکاری کند، زیرا اتحادیه اروپا، آمریکا و ناتو همکاری همه‌جانبه‌ای با اسرائیل دارند و تجارت آزاد و امنیتی-نظامی-اطلاعاتی امضا کرده‌اند و در صورت درگیری ترکیه با اسرائیل، کشورهای غربی، ترکیه را تحت فشارهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری قرار خواهند داد. 

نکته دیگری که باید درباره منافع ترکیه در همکاری با اسرائیل مدنظر قرار داد، اظهارنظر وزیر امور خارجه این کشور در دیدار با مقامات اسرائیلی است.

براساس گزارش رسانه‌های اسرائیلی، مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در سفر خود به تل‌آویو گفته بود که اگر ایران به برجام بازگردد، دست و پای ایران باز شده و در آن صورت درآمدهای ایران افزایش یافته، روابطش با دیگر کشورها گسترش یافته و در نتیجه نفوذ و دخالت‌های ایران در کشورهای منطقه به‌خصوص عراق و سوریه تقویت شده و این امر هم به ضرر ترکیه و هم اسرائیل خواهد بود.

علاوه بر آن رجب طیب اردوغان، چندبار اعلام کرده است که ترکیه به اسرائیل و اسرائیل به ترکیه نیاز دارند، زیرا این دو در قضیه سوریه دارای منافع مشترکی هستند. 

به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی آغاز جنگ سوریه در سال ۲۰۱۱ میلادی آن بود که از گسترش نفوذ ایران در عراق، سوریه و لبنان پیشگیری شود و همچنین دسترسی ایران از طریق عراق و سوریه به دریای مدیترانه برای صدور نفت و گاز نیز جلوگیری شود، زیرا در این صورت مسیر صادرات گاز ایران به ترکیه و اروپا از طریق مدیترانه انجام می‌شد. همچنین نفت و گاز عراق و سوریه نیز از همین طریق انجام می‌شد و به نوعی ترکیه از مسیر انرژی کنار گذاشته می‌شد. 

این نزدیکی را در ابعاد دیگر نیز می‌توان مورد رصد قرار داد. در گذشته، ترکیه، عضویت اسرائیل سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) را وتو نکرد و اسرائیل هم عضو آن شد. همچنین ترکیه از گسترش همکاری اسرائیل با ناتو حمایت کرد و آن را به رسمیت شناخت، درحالی‌که می‌توانست آن را هم وتو کند.

در هر حال منافع ترکیه در برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل و عدم‌النفع این کشور از رفع تحریم‌های ایران می‌تواند به‌عنوان یک عامل مهم برای طراحی نقشه این دو، برای دور زدن تهران به شمار رود. بنابراین ضروری است که ایران روابط نزدیک ترکیه و اسرائیل را بیش از پیش زیر نظر داشته باشد.

کارشناس ترکیه