فردای اقتصاد: سیاست داخلی آمریکا چه تاثیری بر تحریم‌ها علیه ایران می‌گذارد؟ اهمیت این سوال این است که چنانچه بتوان نشان داد مولفه‌های سیاست داخلی مانند رقابت‌های حزبی، دیدگاه‌های دولت و کنگره و اندیشکده‌های مختلف نسبت به تحریم‌های ایران متفاوت است، می‌توان ضمن کسب برآورد دقیق از راهبرد کلان آمریکا نسبت به ایران، راه‌هایی را برای تاثیرگذاری بر این مولفه‌ها جستجو کرد.
این واقعیت قابل انکار نیست که تحریم‌ها به‌شکل فزاینده به ابزار سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده است؛ اما این تحریم‌ها زمانی به اهداف خود رسیده‌اند که با همراهی متحدان آمریکا و برای رسیدن به اهداف مشخص، اعمال شده‌اند. مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران با انتشار گزارشی با عنوان «تاثیر پویش سیاست داخلی آمریکا بر تحریم‌ها علیه ایران» تاثیر متغیرهای سیاست داخلی آمریکا بر تحریم‌های این کشور بر ضدایران را بررسی کرده است.
دیدگاه دموکرات‌ها و جمهورخواهان چیست؟
ارزیابی‌های این گزارش حاکی از این است که تحریم‌ها برای حزب دموکرات آمریکا به خودی خود، هدف نیست، بلکه باید بخشی از یک راهبرد جامع نسبت به ایران باشد. تحریم باید دارای راهبرد خروج و انعطاف لازم برای ترغیب ایران به مصالحه باشد؛ ضمن اینکه از نظر آنها استفاده بیش از حد از تحریم‌ها می‌تواند منجر به دور زدن آن از سوی بازیگران بین‌المللی متعدد و در نتیجه تضعیف نظام مالی آمریکا و در نتیجه معکوس شدن نتیجه تحریم‌ها شود.
در مقابل، تعداد فراوان طراحان تحریمی در کنگره آمریکا که عمدتا توسط اعضای جمهوری‌خواه کنگره پیشنهاد شده‌اند، گویای این واقعیت است که حزب جمهوری‌خواه از تحریم‌های همه‌جانبه با هدف فروپاشی اقتصادی دفاع می‌کند. در کنگره آمریکا صرف‌نظر از سلطه اکثریت دموکرات و جمهوری‌خواه، طرح‌ها و پیش‌نویس‌های متعدد برای تحریم ایران وجود دارد. اما تبدیل آنها به قانون و استناد دولت آمریکا به این قوانین، مشمول رقابت میان حزب دارای اکثریت در کنگره و حزب مسلط بر کاخ سفید است.
اثرپذیری متفاوت از نتایج انتخابات
اگرچه هر دو حزب اصلی آمریکا تحریم را ابزار سیاست خارجی آمریکا می‌دانند، اما پیروزی هر کدام از این احزاب در انتخابات میان دوره‌ای کنگره در نوامبر ۲۰۲۲ (۱۷آبان ماه) تبعات متفاوتی برای اقدامات تحریمی آمریکا بر ضد ایران خواهد داشت. در صورت تسلط جمهوری‌خواهان بر مجلسین آمریکا، راه احیای برجام و لغو تحریم‌های هسته‌ای بر اساس قانون مرور توافق هسته‌ای ایران بسیار دشوار خواهد شد؛ چراکه این احتمال وجود دارد که جمهوری‌خواهان سنا به حد نصاب دوسوم برای خنثی‌سازی وتوی رئیس جمهور نزدیک شوند. در صورت تسط جمهوری‌خواهان بر مجلس نمایندگان، اگرچه احیای برجام ناممکن نخواهد بود، اما اقدامات قانونی مجلس تحت سلطه جمهوری‌خواهان می‌تواند راه توافق با ایران را ناهموار کند.
امکان احیای برجام وجود دارد؟
در این میان چه توصیه‌هایی را برای سیاستمداران ایران می‌توان روی میز گذاشت؟ ارزیابی بازوی پژوهشی بخش خصوصی این است که ایران نباید اجازه دهد تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا به تحریم‌های چندجانبه بین‌المللی تبدیل شود. در شرایط کنونی هنوز امکان احیای برجام وجود دارد و بنابراین احتمال ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت بسیار پایین است. اما در صورت کمرنگ شدن امیدها برای احیای برجام، کشورهای عضو برجام می‌توانند از کارت تهدید به استفاده از مکانیزم اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌های چندجانبه بین‌المللی استفاده کنند.
بنابراین چانه‌زنی ایران در مذاکرات احیای برجام باید چانه‌زنی مدیریت شده باشد؛ به این معنا که ایران نباید چانه‌زنی برای دریافت امتیاز بیشتر را به‌گونه‌ای دنبال کند که امکان احیای برجام یا رسیدن به توافق بهتر با آمریکا به کلی از بین برود و در واقع، اصل چانه‌زنی بی‌معنا شود. مذاکره‌کنندگان ایران باید از نقاط ضعف نظام تحریم‌ها مثل ابهام در راهبرد خروج یعنی مسیر لغو تحریم‌ها، در راستای غیرموجه‌سازی رویکرد غیرسازنده طرف امریکایی استفاده کرده و کشورهای دیگر را با موضع خود همراه کنند.
نگرانی از کاربرد افراطی تحریم‌ها
هیات حاکمه آمریکا به‌خصوص نخبگان دموکرات نگران‌اند که کاربرد افراطی تحریم‌ها بر ضد کشورهای دیگر منجر به تمایل تعداد بیشتری از کشورهای تحت تحریم آمریکا به ایجاد راه‌های تعامل پولی و مالی جایگزین دلار در عرصه جهانی شود. به نظر می‌رسد که نگرانی حزب دموکرات از کاربرد نامناسب تحریم و پیامدهای معکوس آن بیشتر ناظر بر اعمال تحریم‌ها در دوره ریاست جمهوری ترامپ است؛ دورانی که آمریکا بدون توجه به بسترهای بین‌المللی، تحریم‌هایی را بر ضد کشورهای دیگر از جمله ایران اعمال و زمینه را برای دور زدن این تحریم‌ها توسط کشورهای شریک ایران فراهم می‌کرد.
این نگرانی موید این توصیه است که ایران همزمان با تلاش برای رفع تحریم‌های آمریکا، باید راه‌های تعامل پولی و مالی جایگزین را با کشورهای دیگر از جمله چین و روسیه دنبال کند و از این طریق، فشار به آمریکا برای رفع تحریم‌ها را افزایش دهد. در این میان، باید به این موضوع اشاره کرد که حتی در صورت احیای برجام، تحریم‌های اولیه آمریکا باقی خواهد ماند و این می‌تواند موانعی را برای کار با بانک‌ها و شرکت‌های اقتصادی بزرگ ایجاد کند. در چنین شرایطی، فعالان بخش خصوصی می‌توانند نقش مهمی در تثبیت راه‌های جایگزین برای تعاملات پولی و بانکی بازی کنند.
در صورت احیای برجام، بانک‌ها و موسسات مالی بزرگ همچنان در ترس ناشی از امکان خروج مجدد آمریکا از برجام خواهند بود؛ بنابراین بخش خصوصی باید از ابزارهای خود در جهت واقعی‌سازی انتظارات از برجام استفاده کرده، در نتیجه مانع از شکل‌گیری بحران انتظارات بی‌پاسخ در آینده نزدیک شود.
یکی از موانع کار اقتصادی با ایران پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵، مشکل تبعیت بیش از حد شرکت‌ها و موسسات مالی از تحریم‌های آمریکا بود. این مشکل را تا حدودی می‌توان از طریق رایزنی‌های حقوقی و اقتصادی میان بخش‌های خصوصی ایران و شرکای خارجی حل کرد.
بخش خصوصی ایران تا انتخابات میان دوره‌ای کنگره در نوامبر ۲۰۲۲ (۱۷آبان ماه) در شرایط ابهام نسبت به تعاملات اقتصادی و تجاری با شرکای آسیایی قرار خواهد داشت. چنانچه حزب جمهوری‌خواه بتواند کنگره آمریکا را در اختیار بگیرد، بیش از پیش به دنبال نظارت بر اجرای تحریم‌های کنونی بر ضد ایران و سختگیرانه‌تر کردن آنها خواهد بود و در این راستا، به اقدامات قانونی جدید برای تضعیف تعاملات تجاری و اقتصادی ایران با همسایگان و دیگر کشورهای آسیایی دست خواهد زد. بنابراین در چشم‌انداز کوتاه مدت و میان‌مدت، تنوع‌بخشی به تعاملات تجاری با شرکت‌های خارجی و یافتن بازارهای هدف جایگزین توصیه می‌شود.