فردای‌اقتصاد: ارزیابی‌های کارشناسان حاکی از این است که ارز همیشه به عنوان هوشمندترین بازار، واکنش سریع‌تری به اخبار سیاسی کشور نشان داده؛ در روزهای اخیر و همزمان با افزایش خوشبینی‌ها نسبت به احیای برجام و دستیابی به توافق هسته‌ای در آینده نزدیک نیز این موضوع کاملا در نرخ اسکناس آمریکایی مشاهده می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالیکه میانه خردادماه شکاف بین نرخ دلار در بازار آزاد و سامانه نیما از ۳۰درصد فراتر رفته بود، به مرور و با از سرگیری دور جدید مذاکرات حتی به کمتر از ۸درصد نیز کاهش یافت. روز یکشنبه با ریزش قیمت دلار آزاد، توافقی و متشکل در کنار رشد تدریجی نیما همه نرخ‌ها همگرا شدند. البته امروز این روند تغییر کرد که به نظر می‌رسد موقتی باشد.
حال سوال این است که در صورت حصول توافق، دلار به چه سمتی خواهد رفت؟ برداشت اول این است که نتیجه مذاکرات حتما بر آینده اقتصاد ایران اثر خواهد گذاشت. با به نتیجه رسیدن توافق و افزایش فروش نفت ایران، درآمدهای ارزی کشور افزایش یافته و علاوه بر این، مقادیر زیاد منابع ارزی بلوکه شده بانک مرکزی نیز آزاد می‌شود. البته در این شرایط، قطعا توانایی بانک مرکزی در کنترل نوسانات افزایش خواهد یافت.
«فردای اقتصاد» در گفت‌وگو با صاحبنظران و فعالان اقتصادی این موضوع را بررسی کرده که در صورت احیای برجام، آینده دلار چه خواهد بود؟ برخی از فعالان اقتصادی حرکت به سمت ارز تک‌نرخی را پیش‌بینی می‌کنند و برخی نیز رای به کاهش شکاف بین نرخ دلار در بازار آزاد و نرخ دلار در سامانه نیما داده‌اند. البته یک نکته مهم در میان نظرات فعالان اقتصادی این است که پایدار ماندن شرایط بعد از توافق، منوط به سیاست‌های اقتصادی دولت است.
با احیای برجام، ارز تک نرخی می‌شود؟
محمدمهدی بهکیش، اقتصاددان در گفت‌وگو با «فردای اقتصاد» درباره آینده دلار می‌گوید: عواملی که در نرخ نیمایی اثر می‌گذارد، بیشتر کنترل شده است. کالاهایی از سامانه نیما تامین ارز می‌شوند، مبنای قیمت‌گذاری دارند و ریسک‌های این سامانه نیز کنترل شده و کمتر است. بنابراین سامانه نیما کمتر تحت تاثیر ریسک‌های بزرگ روزمره به‌خصوص ریسک‌های سیاسی و انتظارات است و در نتیجه هم نوساناتش کمتر و هم نرخ‌اش پایین‌تر از بازار آزاد است.
این اقتصاددان ادامه داد: این در حالی است که دلار در بازار آزاد نوسانات شدیدتری دارد و متاثر از انتظارات است. همزمان با مذاکرات برجامی یکسری انتظارات به وجود آمده که منجر به کاهش قیمت‌ها شده است. در نتیجه کاهش نرخ دلار در بازار آزاد و کاهش شکاف آن با نرخ نیمایی را شاهد هستیم. بهکیش در مورد پیش‌بینی خود از آینده نرخ دلار عنوان کرد: خیلی بعید است که نرخ نیمایی با احیای برجام به سطوح پایین‌تر از محدوده فعلی کاهش یابد. در نتیجه اگر این تحلیل را بپذیریم نرخ بازار آزاد به طرف نرخ نیمایی گرایش پیدا می‌کند و کف آن همان نرخ نیمایی خواهد بود. بعد از آن، پیش‌بینی می‌کنم که نرخ دلار رشد خواهد کرد، چراکه مسئله اقتصاد ایران، تنها برجام نیست و بسیاری از مشکلات دیگر هنوز باقی است.
بهکیش با بیان اینکه نرخ بازار آزاد با احیای برجام بعد از مدتی از نرخ نیمایی فاصله خواهد گرفت، گفت: آینده دلار با احیای برجام به این بستگی دارد که چقدر ساختارهای اقتصادی را در آن فضایی که بعد از برجام به وجود می‌آید، تصحیح کنیم. هرچقدر به سمت اصلاح سریع‌تر و بهتر ساختار اقتصادی پیش رویم، دو نرخ بازار آزاد و نیمایی به هم نزدیک‌تر خواهند شد و در نهایت به سمت تک نرخی شدن ارز پیش می‌رویم؛ ولی اگر نتوانیم ساختارهای اقتصادی را اصلاح کنیم، طبیعی است که ما همچنان نوسانات عجیب و غریب را در آینده در بازار ارز شاهد خواهیم بود. ضمن اینکه همیشه نرخ نیمایی اگر مقررات‌اش تغییر نکند، (به خاطر کنترل دولت) کم نوسان‌تر از بازار آزاد خواهد بود.
وی همچنین با اشاره به اثر تورم در نرخ ارز بازار آزاد و نیما، گفت: روند تورم کاملا در نرخ ارز منعکس خواهد شد؛ ولی در بازار آزاد انتظارات تورمی نوسان بیشتر را ایجاد می‌کند و منجر به شکاف بین بازار آزاد و نیما می‌شود.
تاوان تثبیت نرخ ارز
محسن جلال‌پور، فعال اقتصادی نیز در گفت‌وگو با «فردای اقتصاد»، با اشاره به اینکه در طول تاریخ ۴۰ساله بعد از انقلاب طی چهار مرحله جهش ارزی داشتیم، گفت: یکی از دلایل اصلی جهش‌های ارزی این بود که دولت‌ها نرخ ارز را در یک شرایط تصنعی و پایین نگه داشتند و در اثر یک شوک مثل خروج ترامپ از برجام، افزایش بدهی ارزی ایران در دهه ۷۰، تحریم‌های دهه ۹۰ و دلایل دیگر، جهش ارزی به وقوع پیوسته است. جلال‌پور ادامه داد: در رابطه با نرخ ارز بارها صاحبنظران و فعالان اقتصادی تاکید دارند که باید مابه‌التفاوت تورم داخلی و خارجی را به نرخ ارز اضافه کنیم. بعد از حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی، قیمت دلار تا سطح ۳۲هزار تومان نیز بالا رفت. اگر شرایط کشور به سمت تعادل و مذاکرات برجام پیش نرفته بود، حتما قیمت‌های بالاتری را تجربه می‌کرد. بخشی از افت نرخ ارز در اخبار مذاکرات پیش‌خور شده است.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه در صورت توافق حتما قیمت ارز پایین‌تر از رقم فعلی خواهد بود و در صورت عدم توافق نیز حتما در کانال‌های بالاتری قرار می‌گیرد، گفت: به نظر می‌آید که در روزهای آتی اگر توافق انجام شود، قیمت ارز در بازار کمتر خواهد شد. در روزهای اخیر هم که مذاکرات در جریان بود قیمت ارز کاهشی شد. پیش‌بینی هم این است که کف دلار ۲۸هزار تومان باشد، حتی اگر قیمت دلار برای چند روز نیز زیر این قیمت تثبیت شود، به صورت موقتی خواهد بود.
وی با اینکه قیمت ۲۸هزار تومانی دلار را مطابق با وضعیت اقتصادی کشور ارزیابی می‌کنم، گفت: حتی اگر همه شرایط بهینه‌ای که در اثر توافق اتفاق می‌افتد، محقق شود، وضع اقتصادی ایران، کسری بودجه، آینده فروش نفت، بدهی‌ها و هزینه‌های فراوانی که روی دست دولت مانده (چه ناشی از بدهی‌های دولت قبلی و چه هزینه‌هایی که این دولت خصوصا در زمینه یارانه‌ها برای خود ایجاد کرده)، به هیچ عنوان این امکان را به اقتصاد کشور نمی‌دهد که دلار زیر ۲۸هزار تومان تثبیت شود. وی افزود: اگر قیمت دلار در کانال پایین‌تر هم قرار گیرد، موقتی خواهد بود.
وی همچنین اظهار کرد: همگرایی نرخ‌ها در بازار دلار خبر خوبی به خصوص برای صادرکنندگان است. امیدوارم که دولت و بانک مرکزی بعد از تجربه‌های گذشته، برنامه کاهش نرخ نیمایی را نداشته باشد. روز یکشنبه در ساعاتی دلار نیمایی از دلار توافقی فاصله چندانی نداشت و فکر می‌کنم که این دقت نظر در دولت وجود دارد و امیدوارم که ادامه‌دار باشد.
«نه» به سرکوب قیمت ارز
علیرضا کلاهی صمدی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران پیش‌بینی می‌کند که با احیای برجام قاعدتا می‌توان به سمت تک نرخی کردن ارز حرکت کرد که البته به سیاست‌های دولت بستگی دارد. وی در گفت‌وگو با «فردای اقتصاد»، گفت: به نظر من، الان قیمت واقعی دلار با توجه به تورم و مسائل کشور در محدوده ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان است. واقعیت این است که اقتصاد ملی خودش را به قیمت حداقل ۳۰هزار تومان تنظیم کرده است. هر گونه سرکوب نرخ ارز، آسیب بسیار جدی به تولید و صادرات کشور خواهد زد. سرکوب نرخ ارز در شرایط فعلی یک اشتباه بزرگ است. وی افزود: به نظر من، باید به سمت تک نرخی شدن حرکت کنیم. قطعا مسائل سیاسی اجازه تعیین نرخ در محدوده ۳۰هزار تومان را نمی‌دهد و این نرخ یک مرز روانی و سیاسی را به دنبال دارد.
وی ادامه داد: مهم‌تر از نرخ ارز، ثبات اقتصادی است. فشار تورمی به مردم آمده و اقتصاد خودش را با این شرایط تنظیم کرده است. باید اجازه دهیم و کمک کنیم که به جای اینکه وقت خود را صرف سرکوب نرخ ارز کنیم، منابع ارزی را بکار بگیریم که به معیشت مردم کمک کند. در نهایت رونق اقتصادی، تولید و صادرات کشورخود به خود معیشت را درست می‌کند. در زمان دولت آقای خاتمی، تجاربی درباره جهش اولیه نرخ ارز داشتیم، ولی بعد از آن ثبات را شاهد بودیم. آن ثبات منجر به رفاه ریشه‌ای شد که ما هیچ وقت در سال‌های بعد از انقلاب آن را تجربه نکردیم؛ باید از این تجارب یاد گرفت. مهمترین موضوع واقع‌بین بودن است، نرخ ارز باید با واقعیت اقتصادی مطابقت داشته باشد.
وی با اینکه کشور ترکیه در همسایگی ما کاهش جدی نرخ ارز خودش را تجربه کرده و رقیب اصلی ما هم در بازار داخلی و هم در بازار صادراتی است، اظهار کرد: سرکوب ارزی نه تنها باعث تقدیم کردن بازارهای صادراتی به کشوری مثل ترکیه می‌شود، بلکه قطعا افزایش قاچاق را به دنبال خواهد داشت. مهمترین موضوع در شرایط فعلی واقع‌بین بودن، ایجاد ثبات اقتصادی و ثبات نرخ ارز است.
منطق این است که دلار تک نرخی شود
محمدرضا نجفی‌منش، رئیس کمیسیون بهبود محیط کسب و کار و رفع موانع تولید اتاق تهران نیز با پیش‌بینی آینده دلار بعد از احیای برجام به «فردای اقتصاد»، گفت: منطق این است که دلار تک نرخی شود، اما دولت نباید نرخ‌گذاری کند بلکه بازار باید تعیین‌کننده نرخ دلار باشد. تجربه نشان داده که در هر بخش که دولت نرخ‌گذاری کرد، خروجی خوبی را به دنبال نداشت. وی افزود: در شرایط حاضر نیز بیشتر حجم صادرات مربوط به شرکت‌های دولتی است و الان هم نرخ توافقی را باب کرده‌اند که نزدیک به نرخ بازار آزاد است. بنابراین فکر می‌کنم که با احیای برجام باید ارز را تک نرخی کنیم و نرخ هم از سوی بازار تعیین شود.
در عین حال، سیدمحمدرضا مرتضوی، رئیس هیات مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت استان تهران نیز از جمله کسانی که پیش‌بینی می‌کند با احیای برجام ارز قطعا تک نرخی خواهد شد.
ارزیابی از محدوده قیمتی دلار بعد از توافق
برخی از فعالان اقتصادی نیز نسبت به تک نرخی شدن ارز امیدوار نیستند؛ کیوان کاشفی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و رئیس اتاق کرمانشاه معتقد است دلار آزاد و نیمایی هیچوقت صاحب نرخ یکسان نخواهند شد. هر چند ممکن است فاصله قیمت کمتر شود. به گفته وی، در صورت امضای برجام و به نسبت قدرت توافق، قیمت ارز در یک مقطع ۳ تا ۶ ماهه نزولی خواهد شد و در محدوده ۲۴هزار تومان قرار می گیرد، اما مجددا مسیر صعودی خواهد گرفت. طبیعتا دلار نیمایی هم همین شرایط را خواهد داشت.
نرخ دلار در کوتاه مدت و بلندمدت
آرمان خالقی، قائم مقام خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با «فردای اقتصاد» می‌گوید: اگر برجام احیا شود، قاعدتا چیزی که مورد انتظار همه هست این است که دلار آزاد تا حدی کاهش پیدا کند؛ البته نوسانی خواهد داشت تا کم‌کم در قیمت واقعی تثبیت شود. وی ادامه داد: من فکر می‌کنم در بازه زمانی بلندمدت بعد از احیای برجام اگر اصلاحات اقتصادی صورت گیرد و ثبات اقتصادی و رشد را تجربه کنیم، دلار سیر نزولی خواهد داشت؛ در واقع با احیای برجام اگرچه در بازه زمانی کوتاه‌مدت کاهش قیمت را تجربه می‌کنیم، اما در بلندمدت به نوع رفتار سیاستگذار و سیاست‌های اقتصادی بستگی دارد.
سیدحمید حسینی، فعال اقتصادی نیز در گفت‌وگو با «فردای اقتصاد» آینده دلار را این طور پیش‌بینی می‌کند: به نظر من دلار با احیای برجام در کوتاه‌مدت در محدوده ۲۵هزار تومان خواهد بود و در میان مدت روند افزایشی را پیش خواهد گرفت. چراکه تقاضای ارزی برای واردات با توجه به بالا رفتن انتظارات افزایش خواهد یافت.
پیش‌بینی سرنوشت دلار در پایان سال
علی شریعتی، فعال اقتصادی نیز محدوده قیمتی دلار را با احیا برجام موقتا ۲۶هزار تومان پیش‌بینی می‌کند، اما معتقد است تا پایان سال قیمت دلار با شیب آرام به کانال ۲۹هزار تومان بر می‌گردد. به گفته شریعتی، مهمترین دستاورد برجام در بازار دلار جلوگیری از جهش آن است.
شرط ثبات در بازار ارز
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی تهران نیز در مورد آینده دلار بعد از احیای برجام معتقد است به دلایل متعددی که در ساختار ناپایدار اقتصادی کشور مشهود است، همواره تعدد نرخ ارز در کشور وجود داشته و تصور نمی‌کنم که به یک نظام منسجم در بازار ارز دست یابیم .وی افزود: پیشینه تاریخی ارز در ایران به‌ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی نشانگر آن است که سودای معاملات ارزی بر نظام اقتصادی حاکم بر تولید چیره شده و پس از آن هیچگاه به بازار باثبات ارزی در کشور دست نیافتیم.
پدیدار افزود: شرایط پیش آمده در دولت‌های گذشته کاملا متاثر از رفتار سیاسی در اقتصاد بوده که نهایتا زیان ناشی از آن را مردم پرداخت کرده‌اند. در این حالت، فاصله نرخ‌های ارز مورد توجه دولت و بازار شرایط تحمیلی به اقتصاد را فراهم آورده که نتوانستیم به رشد و ثبات اقتصادی دست یابیم. با توجه به نکات یاد شده، کماکان فاصله نرخ بازار ارز و نرخ های دولتی یا مورد توجه دولت کماکان وجود داشته و این تفاوت با توجه تعهدات ملی و بین‌المللی متغیر خواهد بود.
وی ادامه داد: در این صورت و در حالت دستیابی به توافق برجامی نرخ دلار در بازار آزاد به‌صورت کاملا محدود کاهش یافته و در رقابت با بازار نیمایی متوقف خواهد شد و به محض تحرک در بازار روند افزایشی را در پیش خواهد گرفت. تنها در یک صورت به ثبات نرخ ارز در بازار دست خواهیم یافت که مفاد توافق برجامی برای کلیه دست‌اندرکاران اقتصادی در کشور نظیر فعالان بخش خصوصی شفاف‌سازی شده و تصویر روشنی از آن در اختیار آنان قرار گیرد. در این حالت از فشار تقاضا کاسته شده و بازار در حالت خودتنظیمی قرار خواهد گرفت که با توجه به میزان عرضه و تقاضا، نرخ دلار به هیچ وجه کمتر از نرخ نیمایی نخواهد شد.
تبادل نظر