رمزگشایی از مواضع اردوغان درباره‌ی اسرائیل

بیش از 3 هفته از عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ غزه می گذرد. در نتیجه این جنگ که همچنان ادامه دارد، رژیم صهیونیستی شدیدترین عملیات بمباران مناطق مسکونی در غزه طی سالهای گذشته را دنبال می‌کند که منجر به شهادت حدود 8 هزار نفر از ساکنان این منطقه شده است.

کشورهای اسلامی بنا بر روابط خود با غرب و اسرائیل اقدام به موضع گیری کردند. برخی کشورها مانند ایران به شدت آن را محکوم کردند؛ برخی کشورها موضعی میانه داشتند و حتی برخی کشورها اقدام مقاومت فلسطین در عملیات طوفان‌الاقصی که منجر به تهاجم اسرائیل شده را محکوم کردند و حماس را یک گروه تروریستی نامیدند. ترکیه در این بین بدلیل ارتباط دیرینه با اسرائیل، روابط با غرب به عنوان عضوی از ناتو و نیز ایفای نقش بازیگری فعال در جهان اسلام، طی سه هفته گذشته مواضع متفاوتی را تجربه کرده است. آنکارا در هفته ابتدایی جنگ بدون محکومیت طرفی مشخص، کشتار زنان و کودکان و شهروندان غیرنظامی را محکوم کرد. این محکومیت به هر دو طرف ماجرا یعنی حماس و اسرائیل باز می‌گشت.

اردوغان در آن روزها، طرفین را دعوت به آرامش، استفاده از عقل سلیم و گفتگو و مذاکره می‌کرد. این روند از سوی همه مقامات دولت ترکیه نیز دنبال می‌شد. به موازات این موضع‌گیری، اما شهروندان ترکیه که عمدتاً مسلمانان سنتی هستند، اقدامات رژیم صهیونیستی را محکوم کرده و با تجمعاتی در مقابل نمایندگی‌های رژیم اسرائیل در آنکارا و استانبول، خواستار پایان جنگ بودند. احزاب و گروه‌های سیاسی ترکیه نیز اعم از اسلام‌گرایان(احزاب سعادت، آینده، دوباره رفاه و حدا پار)، سوسیال دموکرات(حزب جمهوری خلق، حزب دموکرات)، چپ(حزب دموکراتیک خلق ها، وطن) و ملی‌گرا(حزب حرکت ملی و حزب خوب) از مقاومت فلسطین حمایت و اقدامات اسرائیل را محکوم کردند.

در هفته دوم جنگ، هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه طرحی به عنوان «آتش‌بس و ضامنان آن» ارائه داد. در این طرح، کشورهای اسلامی مانند ترکیه و مصر به عنوان ضامن حفظ آتش بس از سوی فلسطین و کشورهای غربی به عنوان ضامنان رژیم صهیونیستی اقدام به مذاکره، آتش بس و نظارت بر تداوم صلح داشتند. فیدان اعلام کرد که این طرح را در نشست فوق العاده وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی به کشورهای اسلامی ارائه خواهد داد. آنکارا تصور می‌کرد که مانند جنگ اوکراین می‌تواند در این بحران منطقه‌ای نیز نقش‌آفرین باشد، با این وجود از طرح ترکیه نه در جهان اسلام و نه در غرب هیچ حمایتی نشد. در هفته سوم جنگ وضعیت متفاوت شد. حجم بمباران، خرابی‌ها و تعداد شهدایی که در غزه هر روز بر آنها افزوده می‌شد، در همه جای دنیا اعتراضاتی را علیه اقدامات اسرائیل برانگیخت. به موازات آن، در داخل ترکیه نیز علاوه بر اعتراضات گسترده مردمی، احزاب مخالف دولت نسبت به واکنش آنکارا که ملایم و میانه بود اعتراض کردند و حزب عدالت و توسعه در شرایط دشواری قرار گرفت.

علاوه بر آن، ترکیه که تصور می‌کرد جنگ به زودی پایان خواهد یافت، با شرایط جدید و پیچیده ای روبرو شد که رویکردی متفاوت نسبت به جنگ های گذشته را می طلبید. ضمن اینکه با طرح ارائه شده از سوی این کشور، هیچ استقبالی صورت نگرفت. همه این موارد باعث شد تا اردوغان برای حفظ وجهه پشتیبان فلسطین در جهان اسلام، اقدام به تندتر کردن موضع خود کند. او در گام ابتدایی، حماس را نه یک گروه تروریستی بلکه یک گروه مقاومتی در فلسطین نامید. در گام بعدی و در تجمع باشکوهی که در محوطه فرودگاه آتاتورک استانبول و با حضور ده‌ها هزار شهروند ترکیه‌ای برگزار شد، اسرائیل را یک گروه اشغالگر نامید که بدون حمایت غرب حتی 3 روز هم دوام نمی‌آورد. این اظهارات اگرچه در جامعه ترکیه شور و شوق زیادی را به راه انداخت و دوباره اردوغان را وارد معرکه غزه کرد، اما به مذاق تل‌آویو خوش نیامده و دستور به بازگشت دیپلمات‌های خود از ترکیه داد.

چه خواهد شد؟

اردوغان که تا یک ماه پیش در نیویورک با نتانیاهو دیدار کرده و به او قول داده بود که به سرزمین‌های اشغالی سفر خواهد کرد، امروز در شرایطی قرار گرفته که سفرش را به تعویق انداخته، برنامه حفاری و استخراج مشترک منابع انرژی در مدیترانه را فعلا مسکوت گذاشته و روند عادی سازی روابط را با اخلال روبرو شده می بیند. از سوی دیگر، چشم انداز روشنی نیز از زمان پایان جنگ غزه وجود ندارد. ترکیه که همه تلاش خود را بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری سال جاری به عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه و نیز ترمیم روابط با غرب معطوف کرده بود ناچار در میانه راه با کشورهای جهان اسلام برای محکومیت حملات اسرائیل  به غزه همراه شده است. این درحالی است که می‌داند لابی این رژیم در آمریکا که می‌توانست نقطه امیدی برای بهبود روابط با واشنگتن باشد، حداقل در کوتاه‌مدت هیچ منفعتی برای اردوغان نخواهد داشت. می‌توان چنین ارزیابی کرد که اردوغان با ناامیدی از بازیگری در جنگ غزه در شرایط فعلی، روی به افکار عمومی داخلی آورده تا بتواند با تندتر کردن مواضع نسبت به اسرائیل، انتخابات شهرداری‌ها که کمتر از 5 ماه دیگر برگزار خواهد شد را بدست آورد. انتخاباتی که می‌تواند زمینه‌ای برای انتخابات ریاست جمهوری سال 2028 باشد.