فردای اقتصاد: آینده رابطه ایران با روسیه وابستگی زیادی به نتیجه جنگ اوکراین دارد، ولی به نظر می‌رسد با هر نتیجه‌ای، توسعه روابط با روسیه می‌تواند تهدیدهای غرب را کم‌اثر کند. برای پایان جنگ اوکراین پنج سناریو وجود دارد. سناریو اول این است که روسیه پیروز این جنگ باشد. سناریو دوم، روسیه تعداد از استان‌های اوکراین را تصرف کند و تحریم‌های مسکو پابرجا بماند. در سناریو سوم، جنگ با آتش‌بس پایان یابد. سناریو چهارم، جنگ فرسایشی شود و سناریو پنجم این است که، روسیه شکست خورده و عقب‌نشینی کند.
در این گزارش با نگاهی به روندهای تاریخی رابطه ایران و روسیه آمده است: شاید روس‌ها در کنار بریتانیایی‌ها جزو کشورهایی هستند که هنوز قضاوت مردم ایران درباره‌شان با یک بدبینی عمیق تاریخی درآمیخته است که دلیل اصلی آن جداسازی بخش‌های مهمی از سرزمین ایران از طریق قراردادهای ترکمنچای و گلستان است، اما بر اساس نظرات برخی کارشناسان، از سال ۱۷۲۰ تا امروز، در بیشتر توافق‌نامه‌های امضا شده بین ایران و روسیه فارغ از نتیجه آن، ایرانیان از نظر تجاری برنده بوده‌اند.
ایرانیان پس از توافق‌نامه گلستان و ترکمنچای روابط خود را با روس‌ها افزایش دادند و تا سال ۱۳۱۰ این کشور شریک نخست تجاری ایران بود. تا اینکه حاکمیت وقت از ترس ورود اندیشه‌های مارکسیستی، سعی در محدود کردن سطح مبادلات کرد. در ادامه این گزارش آمده است: مهمترین ویژگی رابطه ایران و روسیه در قرن ۱۹ و همچنین اوایل قرن ۲۰ رابطه مبتنی بر تجارت دریایی بود.
تحلیلگران اتاق فکر ژئوپلتیک اتاق تهران با اشاره به روندهای راهبردی جاری روسیه در ارتباط با دیگر کشورها و نیز تبیین پنج سناریو در ارتباط با سرنوشت جنگ اوکراین، به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای راهبردی ایران در این شرایط پرداخته است. یکی از بزرگترین موانع در توسعه روابط دوجانبه ایران و روسیه، عدم شکل‌دهی به همکاری‌های استراتژیک بوده است. در حال حاضر، توسعه و فعال‌سازی کریدور «شمال-جنوب» و ظرفیت ترانزیتی ایران، با وجود تمایل کم جمهوری آذربایجان از حوزه‌های استراتژیک همکاری است.
در گذشته بیشتر مبادلات ایران متمرکز روی مواد غذایی بود که در یک سال اخیر ترکیب صادرات ایران به روسیه از محور محصولات کشاورزی به محصولات صنعتی تغییر کرده، به‌طوریکه در ماه‌های اخیر با رشد ۳۰درصدی کالاهای صنعتی به روسیه تراز صادرات صنعتی به این کشور برای اولین بار مثبت شد. در این میان، تجار غیرروس مانند آذری‌ها، ارامنه و تاجیک به دلیل اشتراکات قومی و زبانی با اقوام ایرانی، فرصت تجاری مهمی برای گسترش روابط محسوب می‌شوند و البته استان‌های مسلمان‌نشین روسیه بازار بالقوه مناسبی برای کالاهای ایران به حساب می‌آیند.
همکاری‌های چندجانبه در آسیای میانه و قفقاز برای دو کشور ایران و روسیه منافع قابل توجهی دارد. با توجه به شرایط اقتصادی ایران و سناریوهای محتمل جنگ اوکراین، اگر روابط ایران و روسیه موجب تقویت دامنه نفوذ روسیه و توسعه اقتصادی آن شود، در آن صورت ایران بیش از گذشته در معرض تحریم‌های غرب خواهد بود. بنابراین در این دوره پرداخت هزینه اولیه ایجاد این تصویر در غرب ضرورت ندارد و کشور باید به جای در کانون رقابت غرب-شرق بودن، در پیرامون قرار گرفته و از مزایای آن بهره ببرد، بنابراین انتخاب رویکرد موازنه‌ساز در روابط روسیه با غرب برای ایران ضرورت حیاتی دارد.
به هر صورت آینده روابط ایران با روسیه وابستگی زیادی به نتیجه جنگ اوکراین دارد، ولی به نظر می رسد با هر نتیجه‌ای، توسعه روابط با روسیه با توجه به ملاحظات زیر ضرورت دارد: ا-ایجاد درهم تنیدگی اقتصادی و افزایش حجم تجارت دوجانبه به میزانی که همکاری اقتصادی با ایران برای روسیه قابل چشم‌پوشی نباشد. ۲-تمرکز بر حل نیاز روسیه برای دسترسی به آب‌های گرم، با تکمیل محورهای بر زمین مانده کریدور شمال-جنوب. ۳-شکل‌دهی به مدل‌های همکاری سه‌جانبه مشترک بین تهران، مسکو و دهلی برای تکمیل، توسعه و فعال‌سازی چابهار. ۴-عدم اجازه به روسیه برای بازی و استفاده از کارت ایران در صحنه بین‌المللی. ۵-توسعه روابط و تامین نیازهای صرفا اقتصادی روسیه بدون تبلیغ و رسانه‌ای کردن آن. ۶-جلوگیری از شمول تحریم‌های ثانویه غرب به ایران، به اتهام همکاری نظامی در روابطه با اوکراین. ۷-تمرکز بر صادرات کالایی با توجه به بازار ۱۵۰میلیون نفری روسیه. ۸-توسعه همکاری با تجار آذری، ارمنی، تاجیک و استان‌های مسلمان‌نشین روسیه. ۹-تمرکز بر فعال‌سازی شرکت‌های بزرگ صادراتی و تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی از شرکت‌های کوچک ویژه بازار روسیه.
راهبردهای توسعه روابط با مسکو
این گزارش ضمن بیان این توصیه که انتخاب رویکرد موازنه‌ساز در روابط روسیه با غرب برای ایران ضرورت حیاتی دارد، اقدامات راهبردی برای توسعه روابط با روسیه را پیشنهاد کرده است:
اول اینکه؛ ایران باید در کوتاه‌ترین زمان اقدام به تکمیل حلقه مفقوده کریدور «شمال-جنوب» یعنی راه‌آهن رشت-آستارا کند که در تسریع مبادلات بین هند و روسیه تاثیر به‌سزایی دارد.
دوم؛ اقدامات راهبردی و همکاری مشترک زیر می‌تواند در مناسبات با روسیه در دستور کار قرار گیرد: تعریف مدل همکاری جوینت ونچر با شرکت‌های روسیه برای راه‌اندازی خط حمل و نقل دریایی با کشتی‌های رورو در خزر؛ تشکیل هلدینگ ویژه صادرات مواد غذایی به روسیه با مشارکت شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی؛ تشکیل کنسرسیوم خدمات فنی-مهندسی ایرانی برای فعالیت در پروژه‌های راهبردی روسیه؛ تشکیل کنسرسیوم استخراج و انتقال منابع گازی دریای خزر با همکاری روسیه، هند و سایر طرف‌ها.
سوم؛ در صورت در اختیار داشتن منابع مالی کافی در دولت، خرید بنادر دیگر روسیه در ماخاچ قلعه و ولگاگراد علاوه بر بندر سالیانکا توصیه می شود.
چهارم؛ توسعه همکاری با استان های روسیه (از جمله خرید زمین و کشت فراسرزمینی در استان‌های دارای پتانسیل کشاورزی به ویژه در استان‌های مسلمان‌نشین؛ ایجاد مراکز عرضه مستقیم در استان‌های مسلمان‌نشین در حوزه غذا، پوشاک، کیف و کفش و محصولات مصرفی؛ حمایت از حضور در نمایشگاه‌های تخصصی کالاهای صنعتی در روسیه با حمایت سازمان توسعه تجارت)
پنجم؛ اتصال شرکت‌های بزرگ ایرانی به شبکه پخش سراسری روسیه و دریافت تسهیلات از روس‌ها که می‌تواند سرعت توسعه صادرات ایران را به‌ویژه در زنجیره غذا افزایش دهد.
ششم؛ روس‌ها به دنبال برقی کردن قطار گرمسار-اینچه برون با فاینانس ۱.۲میلیارد یورویی هستند که می‌تواند برای پل ورسک آسیب‌زا باشد. درحالیکه در ظاهر زیمنس آلمان می‌تواند این پروژه را با ۲۵۰میلیون یورو انجام دهد، بنابراین در این همکاری نباید تعجیل کرد.
هفتم؛ انجام مطالعات بازارسنجی به‌ویژه سنجش ذائقه در حوزه مواد غذایی و کشاورزی در روسیه با همکاری سازمان توسعه تجارت و اتاق بازرگانی.
هشتم؛ حمایت سفارت ایران از شرکت های بخش خصوصی ایران دارای توانایی در بخش خدمات فنی و مهندسی برای شرکت در مناقصات روسیه.
تبادل نظر