فردای اقتصاد: بانک جهانی مجموعه‌ای از شاخص‌های تحلیلی را برای ارزیابی رقابت‌پذیری سبد کالاهای صادراتی یک کشور پیشنهاد کرده که یکی از آنها شاخص پتانسیل تجاری است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت تجاری ایران در این شاخص با پنج شریک عمده تجاری طی سال‌های اخیر، در وضعیت مطلوبی قرار نداشته و از سقوط آزاد پتانسیل صادراتی ایران حکایت دارد.
روایتی از ۱۲ سال تجارت
داده‌های آماری نشان می‌دهد که بالاترین میزان پتانسیل تجاری ایران طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ میلادی به ترتیب در صادرات به کشورهای چین، کره جنوبی و ترکیه بوده و کشورهای عراق و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تغییر در پتانسیل صادراتی حسب تغییر در تنوع و میزان نیازهای واردات کالایی بازار شرکای تجاری، همچنین افزایش تنوع و توان صادرات ایران به جهان حاصل می‌شود.
نقش و جایگاه تجارت خارجی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها بر کسی پوشیده نیست؛ به‌منظور سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دقیق در جهت ارتقای بازرگانی خارجی، به تصویری مناسب از ابعاد مختلف این بخش از اقتصاد نیاز است.
شاخص‌های بازرگانی تصویری روشن از وضعیت و روند تجارت خارجی کشورها و جایگاه و نقش هر کشور در فضای بازرگانی بین‌الملل ارائه می‌دهد. اگرچه افزایش حجم تجارت طی زمان به عنوان شاخص مناسب بیانگر روند روبه جلوی هر کشور در جهت رشد و توسعه اقتصادی محسوب می‌شود، اما با توجه به رشد جمعیت و افزایش نیازهای متنوع بشری، افزایش سهم یک کشور از کیک تجارت جهانی از اهمیت بالاتری برخوردار است. ارتقای ساختار فناورانه، سطح پیچیدگی و تنوع محصولات تولیدی و صادراتی می‌تواند نقش ویژه‌ای در افزایش رفاه جوامع ایفا کند.
به طور کلی، در بررسی وضعیت بازرگانی خارجی، نباید تنها به یک یا چند شاخص محدود اکتفا شود، بلکه با بررسی شاخص‌های مختلف، ابعاد و زوایای متعدد بازرگانی تجزیه و تحلیل می‌شود. یکی از شاخص‌هایی که در روند تجاری باید محاسبه کرد، «شاخص پتانسیل تجاری» است. این شاخص مجموع حداقل ارزش صادرات یک کشور به جهان و ارزش واردات کشور شریک تجاری از جهان را برای همه کالاهای صادراتی یک کشور به عنوان پتانسیل بالقوه تجاری محاسبه می‌کند.
برآورد پتانسیل صادراتی ایران در پنج بازار
در نمودار که از داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس استخراج شده، ارزش پتانسیل صادراتی ایران به پنج شریک تجاری کشور برای سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ محاسبه شده است.
علت انتخاب پنج کشور چین، ترکیه، روسیه، عراق و کره جنوبی از میان همه کشورها، بدین سبب بوده که طی یک دهه گذشته در مجموع بیشترین حجم تجارت با ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
بالاترین میزان پتانسیل ایران به ترتیب در صادرات به کشورهای چین، کره جنوبی و ترکیه است و عراق و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس تجارب، برای در نظر گرفتن میزان واقعی شاخص پتانسیل صادراتی هر کشور حدود ۳۰درصد ارقام پتانسیل بالقوه را به عنوان اعداد قابل تحقق پتانسیل صادراتی در نظر می‌گیرند.
روند نامنظم تجارت با چین
بر اساس نتایج محاسبات، حداکثر ظرفیت صادراتی اسمی ایران به کشور چین طی سال‌های مورد بررسی روند نامنظمی داشته و از ۶۸.۸۶میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ به ۲۷.۴۱میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است. تغییر در پتانسیل صادراتی حسب تغییر در تنوع و میزان نیازهای واردات کالایی بازار شرکای تجاری (مانند ترکیه)، همچنین افزایش تنوع و توان صادرات ایران به جهان حاصل می‌شود.
در سال ۲۰۲۰میلادی پتانسیل صادراتی بالقوه ایران به ترکیه حدود ۱۱.۱۱میلیارد دلار و برآورد قابل حصول صادرات ایران به ترکیه حدود ۳.۳میلیارد دلار بوده است. از سوی دیگر، با توجه به ارزش صادرات ایران به ترکیه در سال ۲۰۲۰ که حدود ۱.۷میلیارد دلار بوده، می‌توان بیان کرد، ایران در حوزه عمل از حدود ۵۱درصد از پتانسیل واقعی صادراتی خود به کشور ترکیه بهره‌مند شده است. این مورد برای سایر کشورها نیز با درجاتی متفاوت صادق بوده است. وضعیت تجاری ایران نشان می‌دهد که در افزایش تنوع و توان صادرات موفق عمل نکرده و پاسخگوی نیاز شرکا نیز نبوده است.
راهکار عبور از وضع موجود
شایسته است مبتنی بر پتانسیل صادراتی کشور به طرف‌های عمده تجاری در گام اول و سایر کشورها و در گام دوم، دیپلماسی اقتصادی و تجاری کشور به کمک بخش بازرگانی آمده و افزایش صادرات قابل حصول ایران به طرف‌های عمده تجاری و سایر کشورها را محقق کند. از طرفی نیز مطابق با نمودار برآورد پتانسیل بالقوه صادراتی ایران به کشور چین یا کره جنوبی طی سال‌های مورد بررسی در سال ۲۰۲۰ به بالای ۲۰میلیارد دلار رسیده است. بر این اساس، دیپلماسی فعال در کنار سایر سیاست‌ها باید یکی از دستورکارهای بخش‌های اقتصادی و بازرگانی وزارتخانه‌های درگیر با بخش صادرات کشور باشد.
بیشتر بخوانید:
تبادل نظر