فردای اقتصاد: درحالی که موانع قانونی و سیاست‌گزاری واردات خودرو در مجلس درحال برداشته شدن است تا بازار نامتعادل خودرو اندکی متعادل شود اما هنوز عرضه خودرو در بورس، واردات خودروهای کارکرده و حتی اولویت بندی تخصیص ارز واردات خودرو در بانک مرکزی با چالش‌های عدیده‌ای روبروست. با آنکه طرح عرضه خودرو در بورس‌کالا مزایای بسیار زیادی دارد اما قیمت‌گذاری دستوری هنوز هم به عنوان سرعت‌گیر اصلی اجرای چنین طرح‌هایی محسوب می‌شود که می‌توانند به شفافیت بازار منجر شوند. در کنار قیمت‌گذاری دستوری نبود رقابت و آزاد نبودن بی قید و شرط واردات خودروی نو و دست دوم به عنوان برخی از چالش‌های عرضه خودرو در بورس‌کالا نام برده شده است. مرکز مطالعات توسعه و رقابت در نشستی با حضور ابوالفضل خلخالی عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت و رضا سلیمانی پژوهشگر مرکز پژوهش‌های مجلس چالش های عرضه خودرو در بورس کالا را بررسی کرد.
خودرو در انتهای فهرست تخصیص ارز
«بانک مرکزی در ادوار همیشه آخرین اولویت تخصیص ارز را به واردات خودرو داده است.» این جملات را رضا سلیمانی پژوهشگر مرکز پژوهش‌های مجلس در پاسخ به «فردای‌اقتصاد» عنوان کرد. او که از واردات خودروی‌کارکرده به عنوان یکی از ابزارهای تنظیم بازار خودرو دفاع می‌کندِ، معتقد است که پیش نیاز ساماندهی بازارخودرو شناسایی نقطه آسیب این بازار است.
فروش خودرو در بورس کالا به بحث چالش‌برانگیز این روزها در محافل اقتصادی و حتی حوزه رسانه‌ای بدل گشته است. این طرح خودروساز را موظف کرده که خودرو خود را از طریق بورس کالا و در یک مکانیزم شفاف و رقابتی عرضه کند تا از این طریق صف تقاضا برچیده شود و مصرف‌کننده واقعی بتواند خودروی خود را با قیمت منصفانه‌تری تهیه کند و خودروساز نیز در این راستا زیانی متحمل نشود.
چندی از عرضه خودرو در بورس کالا نگذشته که شورای رقابت نیز وارد ماجرا شده و با دستورالعمل‌هایی در راستای قیمت‌گذاری پافشاری کرد. این رفت و برگشت‌ها کماکان بین وزارت صمت و دولت و شورای رقابت ادامه یافت و به پیچیدگی‌های ماجرا همچنان افزوده شد تا به امروز که به نظر می‌رسد اجماعی بر عرضه خودرو در بورس کالا حاصل شده است هرچند این روش هنوز منتقدین و مخالفینی نیز دارد.
سلیمانی با اشاره به روندی که عرضه خودرو در طی چندین سال طی کرده و تاثیر متقابل نرخ ارز بر این بازار، از اینکه رانت نرخ ارز چطور تقاضاهای سرمایه را به سمت خودرو روانه می‌کند انتقاد کرد و افزود : راهکارهایی مانند بورس کالا می‌تواند علاوه بر جلوگیری از این روند و از بین بردن آن، سبب شود که بتوانیم کسری بودجه را به نوعی جبران کنیم.
خلخالی نیز با تاکید بر فاصله میان قیمت خودروساز و نرخ بازار گفت: این فاصله باعث تشکیل صف تقاضا شده و اگر بتوانیم در این میان راهکارهای بیندیشیم که مردم تقاضای سرمایه‌گذاری خود را از این بازار خارج کرده و برای حفظ ارزش پول خود به بازارهای جایگزینی مانند بانک روی آورند، تقاضا در بازار خودرو کاهش یافته و این موضوع به کنترل قیمت خودرو و چالش‌هایی که وزارت صمت برای تعیین قیمت مناسب مصرف کننده با آن روبه رو است، کمک می‌کند.
سلیمانی در پاسخ به این سوال که عرضه خودرو در بورس کالا چقدر می تواند کمک‌کننده باشد افزود: بورس به تنهایی برای حذف صف تقاضا کافی نیست و موضوعی که می‌تواند در این بخش جلوی این نگاه سرمایه‌ای به خودرو را بگیرد مالیات است؛ مالیاتی که به درستی طراحی شده باشد و در حال حاضر این ساختار مالیاتی در کشور وجود ندارد. این در حالی است که در سایر کشورها اگر شما به هر دلیلی ماشین خود را بفروشید تا حدود ۱۰ درصد آن را به عنوان مالیات باید پرداخت کنید و این موضوع باعث می‌شود که دلالی خودرو و نگاه سرمایه‌ای به این کالا بی‌معنا شود.
وی درباره انحصار خودرو هم گفت: باید در نظر داشت مدیرعامل دو خودروساز فعلی دولتی است و این موضوع که بخواهیم یک بخشی از دولت بر بخش دیگری از آن نظارت بکند خیلی معنا نمی‌دهد. در واقع دولت به طور کامل بر برنامه تولید و عرضه این دو خودروساز کنترل دارد. انحصارگر با کاهش تولید یا کیفیت کالا می‌تواند بازار را به هم بریزد ولی در این موضوع برنامه تولید را وزارت صنعت به خودروساز ارائه می‌دهد و کامل تحت کنترل دولت است و کیفیت نیز شاخص شفافی دارد و کاملا قابل اندازه‌گیری است.
سلیمانی با اشاره به اینکه قیمت‌گذاری دستوری ابزار مناسبی برای کنترل انحصار نیست اضافه کرد : قیمت‌گذاری دستوری باعث دوقیمتی شدن بازار شده و یقینا در این میان یک رانت بی هدفی ایجاد می‌شود. در این شکی نیست که باید انحصارگر را کنترل کرد حتی اگر دولتی باشد ولی می‌توان این اختلاف قیمت را از آنها گرفته و طی یک مکانیزم و تکالیف پسینی به او بازگردانیم. بنابراین این بحث که بازار خودروی ما انحصاری است دلیل نمی‌شود که در بورس عرضه نشود و قیمت‌گذاری نیز ابزار مناسبی برای کنترل انحصارگر نیست.
مشخص کنیم لیبرالیم یا سوسیالیست
خلخالی با انتقاد از قیمت گذاری دستوری درباره راهکارهای تنظیم‌گری اقتصاد خودروساز گفت: تمام کارشناسان بر اینکه قیمت‌گذاری دستوری اشکال دارد و روش نادرستی است اتفاق نظر دارند اما در این میان باید توجه که همه مسائل با زیست بومی که در آن زندگی می‌کنیم باید سنجیده شود و نمی‌توان صنعت خودرو را جدا از سایر صنایع و در یک فضای تفکیک شده دید و وقتی که می‌خواهیم وارد مسئله قیمت گذاری خودرو شویم وارد فضای اقتصاد لیبرال شده و در حوزه‌های دیگر یک دیدگاه سوسیالیستی داشته باشیم.
به گفته این استاد دانشگاه علم و صنعت، خط‌مشی باید در حوزه اقتصاد معلوم باشد. مشخصا کشور ما کشوری نیست که بتوان اقتصادی به معنای همان لیبرالیسم اقتصاد آزاد را در آن پیاده سازی کرد و از هر زاویه به این موضوع نگاه کنیم نباید فرض کرد که قیمت‌گذاری دستوری در این میان اشتباه است باید برای آن یک راه راهکار جایگزین بگذاریم.
خلخالی تصریح کرد: بورس راهکاری کاملاً درست و بدون اشکال نیست و آنچه نیاز به تامل و فکر دارد در مورد نحوه استفاده از بورس است. بورس در هر حال یک ابزار است برای عرضه محصولات مختلف و قبل از استفاده از این ابزار باید چالش‌های آن شناسایی شده و برطرف شود. به عنوان مثال قیمت پایه محصولاتی که در بورس عرضه می‌شود اشکال دارد و یک سری از قیمت‌ها بسیار پایین و باعث زیان تولیدکننده می شود از سوی دیگر قیمت برخی دیگر بالا است و باعث زیان مصرف‌کننده می شود. پس در این میان باید توجه داشت که پیش از استفاده از ابزاری مانند بورس باید قیمت خودرو ها را واقعی کنیم. همچنین مسئله ای که بورس کالا در حال حاضر با آن مواجه است این است که در دسترس همه نیست و افراد مختلف برای ثبت نام در بورس با مشکلات زیادی مواجه می شوند.
به گفته وی نحوه عرضه در بوررس مشکل دارد. بورس می‌تواند قیمت بازار را پایین آورده و می‌تواند برعکس عمل کرده و محرک افزایش قیمت باشد و در این میان باید مکانیسم‌هایی را تعیین کرد. پیش از آن که کالایی را وارد بورس کنیم باید کف عرضه را مشخص کنیم. همچنین میزان فاصله قیمت و اساس آن باید سنجیده شود و در نظر داشته باشیم حمایت بی حساب و کتاب از یک مجموعه آن را به سمت تخریب پیش می برد و در حال حاضر بهره‌وری لازم در مجموعه خودروسازی ایجاد نشده و باید درباره مابه‌التفاوتی که در بورس کالا کسب می شود تصمیم گیری شود و می‌توان به عنوان پیشنهاد آن را در پروژه های مربوط به هوای پاک و نوسازی ناوگان حمل و نقل صرف کرد و اگر در حال حاضر ساز و کار بورس به این نحوه تغییر بکند و به شکلی در بیاید که بتوان مابه‌التفاوتی که مصرف کننده پرداخت می‌کند وارد این بخش‌ها شود این موضوع معنادار می شود.
تبادل نظر