چه آینده‌ای در انتظار غزه است؟

فردای اقتصاد: این جمله فرستاده آمریکا در منامه با واکنش مثبتی از سوی مخاطبان عرب رو به رو نشد. یکی از حاضران در این نشست گفت: «آنها کل جمعیت غزه را گروگان گرفته‌اند.» کاخ سفید بعداً توضیح داد که اظهارات آقای مک گورک «به شدت نادرست تعبیر شده است.»

وضعیت انسانی در غزه

بحران انسانی ۲.۲ میلیون نفری در بسیار غزه شدید است. غذا، آب سالم و دارو کمیاب است و بیماران در بیمارستان هایی که سوختشان تمام شده است جان خود را از دست می‌دهند. در حالی‌که نیمه جنوبی منطقه غزه نیز از حجم جمعیت در حال ترکیدن است. پس از هجوم آوارگان فلسطینی به جنوب غزه این منطقه به میزان دو برابر پیش از جنگ متورم شده است. این در در حالی است که احتمالاً شمال غزه نیز برای سال‌ها غیرقابل سکونت خواهد شد. اما این تنها نقطه اختلاف در شرایط حاضر نیست. پس از دو روز صحبت با مقامات درباره وضعیت غزه پس از جنگ، نتیجه حاصل شده این است که هیچ برنامه‌ای وجود ندارد. منطقه غزه متلاشی شده برای تامین امنیت، بازسازی و خدمات اولیه به کمک خارجی نیاز دارد. اما فعلا که به نظر می‌رسد- نه اسرائیل، نه آمریکا، نه کشورهای عربی یا رهبران فلسطینی – نمی‌خواهند مسئولیت آن را بپذیرد.

آمریکا امیدوار بود که کشورهای عربی به نیروهای حافظ صلح پس از جنگ کمک کنند. پیشنهادی که برخی از مقامات اسرائیلی نیز از آن حمایت می‌کنند. اما این ایده در میان خود اعراب حمایت چندانی پیدا نکرده است. مثلا ایمن صفدی، وزیر امور خارجه اردن، این موضوع را به‌کلی رد کرد. او گفت: «اجازه دهید خیلی واضح بگویم. هیچ نیروی عربی به غزه نخواهد رفت. هیچ یک ما نمی‌خواهیم به عنوان دشمن دیده شویم.» او در اواسط در بحرین گفت: «همه ما باید با صدای بلند و واضح در مورد فاجعه‌ای که جنگ اسرائیل به ارمغان می‌آورد، نه فقط برای غزه، بلکه برای منطقه به طور کلی صحبت کنیم.»

آنگونه که اکونومیست گزارش داده است، به نظر می‌رسد که بعد از جنگ غزه حتی آن دسته از مقامات عرب هم که به‌طور دیپلماتیک اسرائیل را به رسمیت شناخته‌اند اما در حال حاضر به دلیل پاسخ نظامی اسرائیل به حمله حماس در ۷ اکتبر از آن فاصله گرفته‌اند. مقامات عرب نمی‌خواهند کمک کنند که آشفتگی که اسرائیل در غزه ایجاد کرده پاک شوند و همینطور به آن کمک کنند که عرب‌های غزه را کنترل کند. اما آنها همچنین مایل نیستند که اسرائیل دوباره این منطقه را اشغال کند. این در حالی است که گزارش‌ها حاکی از آن است که مقامان عرب حداقل در گفتگوهای خصوصی اعتراف می‌کنند که تشکیلات خودگردان فلسطین در حال حاضر ضعیف تر از آن است که کنترل کامل غزه را از سر بگیرد. آنگونه که در سخنرانی مک گورک مشخص بود نظر وی بر این است که تشکیلات خودگردان احیا شده فلسطینی باید کنترل غزه را از سر بگیرد (تا زمانی که حماس در سال ۲۰۰۷ قدرت را به دست گرفت، تشکیلات خودگردان فلسطینی غزه را اداره می‌کرد). با این حال، برای تحقق آن، به دو تحول بعید نیاز است.

نخست تلاش جدی اسرائیل برای دستیابی به راه حل دو دولتی. برای این راه حل نیز مشکلاتی وجود دارد. محمود عباس، رئیس‌جمهوری فلسطین، اخیرا گفته است که بدون راه حل دو کشوری به غزه باز نخواهد گشت. اما بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، کار خود را صرف کارشکنی در راه حل دو کشوری کرده است . موضوع دوم تلاش جدی برای دستیابی به «احیا شدن» تشکیلات خودگردان فلسطین است که در سخنان مک گورک نیز به آن اشاره شده بود. محمود عباس اکنون ۸۸ سال سن دارد و در سال ۲۰۰۵ برای یک دوره چهار ساله انتخاب شد. او که هنوز در قدرت است، بیش از مدتی که اکثریت غزه‌ای‌ها در قید حیات بوده‌اند، در سمت خود بوده است. او یک رهبر ضعیف است. هم او و هم دستیارانش، که برخی از آنها جانشینان احتمالی او نیز هستند، به طور گسترده‌ای حتی فاسد قلمداد می‌شوند. هیچ‌کس نمی‌تواند توضیح دهد که چگونه دولت او ممکن است احیا شود.

حتی قبل از جنگ غزه هم، کشورهای ثروتمند خلیج فارس از دیپلماسی دسته‌چک خسته شده بودند. آنها احتمالاً  اکنون هم تمایلی به تأمین بودجه بازسازی غزه که میلیاردها دلار هزینه خواهد داشت، ندارند. یکی از دیپلمات‌های غربی در منطقه می‌گوید: «آنها قبلاً چندین بار غزه را بازسازی کرده‌اند. تا زمانی که این بازسازی بخشی از یک روند جدی صلح نباشد، آن‌ها پولی نخواهند داد.» سپس خود حماس است. به نظر می رسد رهبران آن و بسیاری از جنگجویان آن به جنوب غزه گریخته‌اند، منطقه‌ای که اسرائیل هنوز نیروهای زمینی را در آن اعزام نکرده است. در حال حاضر، به نظر می‌رسد که آنها غذا و سوخت کافی برای باقی ماندن در شبکه تونل‌های زیر غزه دارند. در حالی‌که غیرنظامیان تحت محاصره اسرائیل از وضعیت موجود رنج می‌برند.

نزدیک به دو دهه است که غزه یک مشکل بدون راه حل بوده است. اسرائیل و مصر راضی بودند که پس از تسلط حماس، آن را تحت محاصره قرار دهند. محمود عباس هم علی‌رغم اینکه گاه به گاه برای وحدت فلسطینی‌ها تلاش می‌کرد، تمایلی به بازگشت به غزه نداشت و حماس هم ظاهرا راضی بود که کنترل خود را بر یک منطقه محاصره‌شده را حفظ می‌کرد. همه به دنبال حفظ وضع موجود بودند. اما این وضعیت موجود در صبح روز ۷ اکتبر در هم شکست. اکنون مشکل بسیار بزرگتر شده است و راه حل‌ها دور از ذهن است. خوشبینان امیدوارند که جنگ غزه فرصتی برای حل و فصل نهایی مناقشه اسرائیل و فلسطین باشد. اما این احتمال هم وجود دارد که غزه به یکی دیگر از کشورهای شکست‌خورده خاورمیانه، تبدیل شود که هرگز بازسازی نخواهد شد.