در شرایط فعلی که قیمت ارز و سکه با وجود تلاش‌های بانک مرکزی با شتاب، افزایش می‌یابد، آیا بازار سرمایه می‌تواند به کاهش شتاب افزایشی قیمت‌ها کمک کند؟
بانک مرکزی اخیرا اعلام کرده برای کنترل قیمت‌ها اقدام به صدور گواهی سپرده سکه با سررسید شش‌ماهه کرده و در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد. این اقدام ازسوی مهم‌ترین نهاد پولی کشور از نظر کارشناسی، مسکنی است ولی اقدام مناسبی ارزیابی نمی‌شود، زیرا بانک مرکزی را طرف معامله با مردم قرار می‌دهد و در گذشته نیز تجربه خوبی از چنین اقداماتی حاصل نشده است و حتی مسئولین وقت بانک مرکزی متهم به ارزان‌فروشی بیت‌المال شدند که البته این‌گونه نبود. اثرگذاری این روش به یک بازه زمانی نیاز دارد و البته باعث خروج طلا از سیستم رسمی می‌شود.
اکنون در بازار سرمایه گواهی سپرده سکه در بورس معامله می‌شود. سکه‌ها نزد بانک‌هایی مثل ملت، سامان و رفاه نگهداری می‌شود و گواهی آن در بازار مبادله می‌شود. علاوه بر این صندوق‌های طلا وجود دارد که واحدهای سرمایه‌گذاری آنها در بورس معامله می‌شود. این بانک‌ها به‌عنوان خزانه سکه‌های طلا عمل می‌کنند و بانک مرکزی هم می‌تواند سکه‌هایی به این خزان‌ها منتقل و گواهی آن را دریافت و در بازار عرضه کند. در حال حاضر بانک‌ها می‌توانند برای سکه سپرده شده توسط بانک مرکزی نزد آنها گواهی صادر و این گواهی را از طریق شبکه کارگزاری با قیمت صفر تابلو (قیمت فعلی معاملات) در بازار سرمایه عرضه کنند. این اقدام اثر روانی بالایی در بازار خواهد گذاشت و به سرعت می‌تواند باعث توقف افزایش قیمت طلا شود.
در روش دوم، بانک مرکزی می‌تواند گواهی‌های سپرده سکه را در اختیار صندوق‌های ارزی طلا قرار دهد. در این روش که نسبت به روش قبلی کارآمدتر نیز هست، بانک مرکزی با در اختیار قرار دادن گواهی سپرده سکه به صندوق‌های طلا، در مقابل از آنها یونیت یا واحد سرمایه‌گذاری ETF در اختیار می‌گیرد و این واحدها را در بازار سرمایه به تدریج عرضه کند. این می‌تواند اثر مثبتی بر توقف افزایش قیمت در بازار بگذارد.
در حال حاضر افراد به دلیل نگرانی تورم با هدف حفظ ارزش دارایی و یا سرمایه‌گذاری، اقدام به خرید ارز می‌کنند. یک راه برای جلوگیری از خروج ارز از مجاری رسمی و باقی ماندن در سیستم بانکی، ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری ارزی در بورس است.
این صندوق می‌تواند امکان تبدیل بخشی از دارایی‌های ارزی نزد بانک مرکزی به سپرده ارزی صندوق را فراهم کند که به آن سود ۶ تا ۷ درصد نیز تعلق می‌گیرد. اگر در این صندوق سپرده یک میلیارد یورویی به‌عنوان دارایی صندوق قرار گیرد، یک میلیارد یونیت در بورس قابل عرضه خواهد بود. هر یونیت معادل یک یورو تعریف می‌شود و قیمت آن برابر قیمت ارز در بازار متشکل ارزی و یا صرافی بانک ملی تعیین خواهد شد. به این صندوق‌های سرمایه‌گذاری اصطلاحا یونیت تراست می‌گویند، چون دارایی‌های آن توسط مدیر مورد معامله قرار نمی‌گیرد و پرتفوی ثابتی از یک یا چند سپرده ارزی دارد.
این صندوق می‌تواند با تقسیم سود از محل سود سپرده ارزی و البته به ریال باشد و یا سود مجدد نزد بانک مرکزی سپرده‌گذاری شود و معادل ریالی آن به قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری اضافه شود. عرضه واحدهای سرمایه‌گذاری یک صندوق یک میلیارد یورویی در بازار می‌تواند شوک بزرگی به تقاضا وارد کند.
اما نگرانی که وجود دارد این است که این یونیت تراست‌ها ممکن است سبب فشار فروش سهام و اوراق بدهی در بازار سرمایه شود و سرمایه‌ها از بازار سهام به این صندوق متمایل شوند. برای جلوگیری از این اتفاق، بانک مرکزی می‌تواند با اختصاص حدود ۵ درصد از وجوه حاصل از عرضه واحدهای سرمایه گذاری به صندوق تثبیت بازار سرمایه، نوسانات زیاد احتمالی ناشی از این عرضه را مدیریت کند.
متقاضیان می‌توانند مانند عرضه اولیه بورس اقدام به خرید تعداد مشخصی از این یونیت‌ها کنند و در ادامه با عرضه و تقاضا مابقی آنها مورد معامله قرار گیرد. این باعث می‌شود افراد با ریال معامله کنند و ارز در سیستم بانکی باقی بماند. به نظر می‌رسد این سیستم در شرایط فعلی بسیار کارآمد باشد و قدرت بانک مرکزی را در کنترل شرایط افزایش دهد.
این طرح در دوران آقای روحانی مطرح و در جلسات مختلف تایید شد، اما بانک مرکزی با این طرح، به دلیل نگرانی از ایجاد سفته‌بازی در بازار ارز مخالفت کرد. درحالی‌که در سیستم فعلی افراد با اجاره کارت ملی اقدام به خرید و فروش و سفته‌بازی در این بازار می‌کنند و ارز از سیستم رسمی خارجی و چه بسا از کشور نیز خارج شود. ️در قالب صندوق ارزی پیشنهاد شده، ارز در سیستم بانکی باقی مانده و از آن خارج نمی‌شود و بانک مرکزی می‌تواند از محل آن اعتبار ارزی به بانک‌های تجاری دهد. این موضوع کمک می‌کند که در آینده بانک مرکزی مجبور به خرید ارز دولتی حاصل از فروش نفت و انتشار اسکناس به پشتوانه دارایی‌های خارجی و افزایش پایه پولی نشود. صادرکنندگان هم می‌توانند ارز خود را به چنین صندوقی بفروشند و در سامانه نیما منتظر واردکننده جهت خرید ارز کنند.
این یونیت‌تراست در واقع یک ابزار در بازار ارز است. ابزاری که در حال حاضر وجود ندارد و می‌تواند جلوی ارز پاشی، خروج منابع و تقاضای مازاد را بگیرد.
استاد تمام دانشگاه الزهرا
تبادل نظر