فردای اقتصاد: نرخ سود در بازار بین بانکی صرفاً یک‌صدم واحد درصد افزایش داشته و از ۲۰.۶۴ به ۲۰.۶۵ درصد در هفته گذشته رسیده است. این اتفاق در حالی افتاده که در هفته قبل نرخ سود ریپو که نرخ وام‌دهی کوتاه‌مدت بانک مرکزی به بانک‌هاست، از ۲۰.۳ به ۲۰.۷۱ صعود کرده بود. این افزایش نرخ سود در هفته گذشته نتوانسته تأثیر خاصی روی رفتار بانک‌ها در بازار بین بانکی بگذارد و در نتیجه نرخ سود این بازار تقریباً ثابت مانده است.
نحوه اتصال سیاستگذاری بانک مرکزی به بازار بین بانکی
یک هدف بانک مرکزی از برگزاری عملیات بازار باز (OMO) که در ازای دریافت اوراق دولتی از بانک‌ها به آن‌ها وام کوتاه‌مدت می‌دهد، این است که نرخ سود را در بازار بین بانکی -بازاری که بانک‌ها در آن به هم وام بسیار کوتاه‌مدت می‌دهند- تحت تأثیر قرار دهد؛ چرا که تغییر نرخ در این بازار می‌تواند روی رفتار بانک‌ها اثر بگذارد و تا حدی سیاست پولی مدنظر بانک مرکزی را اجرا کند. البته موانعی جدی برای تأثیرگذاری این ابزار سیاستی وجود دارد، مثل این که نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات به شکل دستوری تعیین می‌شود و در نتیجه بانک‌ها نمی‌توانند با توجه به شرایط روز خود، دست به تغییر آن بزنند. بنابراین تغییر نرخ سود بین بانکی نمی‌تواند اثر چندانی روی نرخ سپرده و تسهیلات بگذارد که اثر مستقیمی روی رفتار آحاد اقتصادی برای پس‌انداز و وام‌گیری می‌گذارند. در نتیجه توان تأثیرگذاری روی این نرخ‌ها ابزار مهمی برای بانک مرکزی است که فعلا از مسیر بازار بین بانکی تا حدی غیر فعال اسا.
اما فارغ از ارتباط ضعیف نرخ سود بین بانکی با نرخ سود سپرده‌ها، سوال این است که آیا نرخ سود بازار ثانویه عملیات بازار باز (نرخ سود ریپو) واقعاً روی نرخ سود بین بانکی مؤثر است؟ اگر انتشار اثر سیاست پولی نیازمند عبور از دو معبر باشد، معبر اول آن که نرخ سود ریپو روی نرخ سود بین بانکی تاثیر بگذارد که با موانع کمتری در ساختار فعلی همراه است؛ با این حال در میزان اثرگذاری این ارتباط هم تردید وجود دارد. معبر دوم هم که اثرگذاری نرخ سود بین بانکی روی نرخ سود سپرده‌هاست، با موانع بیشتری همراه است چرا که ما در شرایط سرکوب مالی قرار داریم و نرخ سود تسهیلات و سپرده به صورت دستوری تعیین می‌شوند.
آیا بانک مرکزی توان تغییر سود بین بانکی را دارد؟
نمودار بالا نشان می‌دهد در بسیاری مقاطع، روند نرخ سود ریپو و نرخ سود بین بانکی با هم همراه و همبسته بوده‌اند. مثلاً در طول تیرماه امسال که نرخ سود ریپو روند افزایشی داشت، نرخ سود بین بانکی هم بیشتر شد. اما شدت افزایش در بازار بین بانکی خیلی کمتر بود؛ افزایش نرخ ریپو در تیرماه نزدیک به دو واحد درصد بود، اما در بازار بین بانکی این افزایش نهایتاً نزدیک به یک واحد درصد شد. سپس به طور تقریباً هم‌زمان هر دو نرخ روند کاهشی را طی کردند. پس از این کاهش بود که نرخ سود ریپو به مدت دو هفته دوباره وارد روند صعودی شد؛ اما شدت اثر این صعود در بازار بین بانکی چندان احساس نشد؛ از هفته منتهی به ۱۲ مرداد تا هفته منتهی به ۳ شهریور، نرخ سود بین بانکی در یک محدوده ۶ صدم درصدی نوسان کرده و روند روبه‌بالای مشخصی نداشته است.
ریشه ضعف ابزار بانک مرکزی چیست؟
اما چرا نرخ سود ریپو آنقدرها بانک مرکزی را یاری نمی‌کند تا نرخ سود سیاستی خود را به بازار بین بانکی منتقل کند؟ یک علت احتمالی به تفاوت عمق دو بازار بازمی‌گردد. در بازار ثانویه عملیات بازار باز، به طور هفتگی حدود ۶۰ تا ۹۰ هزار میلیارد تومان (۷۰ ه.م.ت در سه هفته گذشته) معامله می‌شود. اما این مقدار در حدود حجم معامله بازار بین بانکی طی یک روز است؛ یعنی عمق بازار عملیات بازار باز حدود یک‌ششم عمق بازار بین بانکی است و در نتیجه مقدار اعتبار وام‌دهی‌شده در این بازار در مقابل وام‌هایی که بانک‌ها به هم می‌دهند، آنقدر نیست که بتواند نرخ‌های بازار بین بانکی را کاملاً تحت تأثیر خود قرار دهد و دست بانک مرکزی در تاثیرگذاری بر نرخ سود بین بانکی چندان هم باز نیست.
تبادل نظر