فردای اقتصاد: آتش جنگ اوکراین بازار انرژی را شعله‌ور کرد و قیمت نفت و گاز را به رکوردهای کم‌سابقه‌ای رساند. با وجود تحریم‌ها، مسامحه دولت بایدن و فضای باز برای دادن تخفیف‌های قابل توجه، جذابیت نفت ایران و روسیه را بالا برد. اما حالا تورم در اروپا و آمریکا رکوردشکنی کرده و بانک‌های مرکزی با افزایش نرخ بهره، به جنگ رشد قیمت‌ها رفته‌اند. به این ترتیب، آلارم رکود اقتصادی در جهان به صدا درآمده که با تضعیف سمت تقاضا می‌تواند قیمت کامودیتی‌ها را کاهشی کند. این مساله از یک سو می‌تواند اعمال کامل تحریم‌ها علیه روسیه را توسط دولت‌های غربی امکان‌پذیر کند و از سمت دیگر، نیاز آنها به احیای برجام و عرضه نفت ایران را پایان بخشد.
لبخند مخفی سیاستمداران به رکود اقتصادی
جان کمپ، ستون‌نویس ارشد رویترز می‌نویسد: «رکود در اقتصادهای بزرگ، تنها ابزار مطمئن برای کاهش درآمدهای نفتی روسیه است؛ موضوعی که سیاستمداران غربی در خانه از شهروندانشان پنهان می‌کنند». هرچند بعید است مقامات یک کشور عمدا اقتصادشان را به ورطه رکود بکشانند، اما رکود جهانی احتمال اعمال فشار سنگین بر دولت پوتین را افزایش می‌دهد.
جایگاه روسیه در بازار نفت
روسیه در سال ۲۰۲۱ پس از آمریکا در رتبه دوم تولید نفت بود. این کشور حدود ۱۳ درصد کل تولید جهان را پس از سهم ۱۷ درصدی ایالات متحده به خود اختصاص داده و پس از آن نیز عربستان با ۱۲ درصد در مقام سوم است.
چرا تحریم نفت روسیه سخت بود؟
با وجود جهش‌های اخیر قیمت نفت، تولیدکنندگان سعودی و نفت شیل آمریکایی توانایی و انگیزه افزایش قابل توجه تولیدات و جبران عرضه روسیه را ندارند. بنابراین، در نبود رکود اقتصادی، هر بشکه نفت تحریم‌شده روسیه تعیین‌کننده قیمت در بازار بود. اتفاقی که تا به اینجای کار به نفع پوتین بود؛ زیرا افزایش قیمت‌ها به سادگی کاهش حجم فروش را جبران می‌کرد. اما رکود یا هرگونه تغییر جدی در سمت تقاضای نفت در کشورهای اصلی مصرف‌کننده نفت یعنی آمریکا، اروپا و چین می‌تواند این وضعیت را دگرگون کند.
پاس گل رکود به تحریم‌ها علیه روسیه
چهار قرن تجربه نشان می‌دهد تحریم‌ها در حوزه انرژی در کوتاه‌مدت و میان‌مدت به مصرف‌کنندگان آسیب می‌زند، تا اینکه «منابع جایگزین» به بازار بیایند. تحریم علیه نفت روسیه، همان گونه بر مصرف‌کنندگان اثرگذار بود که تحریم پارلمان انگلیس در سال ۱۶۴۲ میلادی علیه تولیدکنندگان زغال‌سنگ یا تحریم نفت ایران در زمان مصدق.
با این حال، رکود که اکنون نشانه‌های قوی‌تری نیز گرفته است می‌تواند شرایط متفاوتی را رقم بزند. وقتی تقاضا به دلیل رکود اقتصاد تضعیف شود، این عرضه‌کنندگان هستند که برای فروش محصول خود به تکاپو می‌افتند و «منبع جایگزین» نفت روسیه می‌تواند ساده‌تر از قبل تامین شود.
ابعاد رکود به روایت اعداد
برای مشاهده ابعاد نگرانی از رکود نگاه به واکنش بازارها جالب توجه است. شاخص سهام آمریکا (اس‌اندپی۵۰۰) و اونس طلا نسبت به اوج یکساله خود ۱۴ درصد افت کرده‌اند. در بازار فلزات، آلومینیوم با ریزش ۳۸ درصد، فلز مس با ۲۶ درصد کاهش و فلز روی با ۲۳ درصد نزول رکورددار افت قیمتی هستند. نفت برنت نیز نسبت به اوج اخیرش در قراردادهای آتی معادل یک‌سوم (۳۲ درصد) قیمت خود را از دست داده است. حتی گاز طبیعی که به شدت به روسیه وابسته است از اوج قریب به ۲۰ درصد ریزش داشته است.
همه اینها در شرایطی است که هنوز بانک‌های مرکزی و به طور خاص فدرال رزرو، رکود را در اقتصاد پایدار و چندان جدی ارزیابی نمی‌کنند. هرچند که معامله‌گران بازارها گوششان چندان به این حرف‌ها بدهکار نیست، اما باز هم هویدا شدن نشانه‌های جدی‌تر از رکود و فشار بیشتر بر قیمت کامودیتی‌ها می‌تواند سناریوی حذف راحت‌تر نفت روسیه به عنوان مهم‌ترین ابزار مالی پوتین در جنگ با اوکراین را به شدت تضعیف کند.
دست بالا در مذاکرات هسته‌ای؟
چنین شرایطی برای کشورمان نیز نیازمند دقت نظر است. اکنون که کشورهای طرف برجام نیاز سنگینی به نفت ایران دارند، دست بالا را در مذاکرات داریم. اما این فرصتی تضمین‌شده با زمانی نامحدود نیست؛ زیرا ایجاد «منبعی جایگزین» یا اتفاقی نظیر رکود که قیمت‌ها را متعادل کند، می‌تواند موقعیت کشورمان را در مذاکرات هسته‌ای نیز متاثر کند.
تبادل نظر