فردای اقتصاد: سال ۹۹ همزمان با تلاطم بازارها، بورس بسیار داغ شد. بازاری که پیش‌تر چندان مورد توجه مردم و سیاستگذاران نبود در نیمه اول این سال با سودهای رویایی مقصد اصلی پول‌های ایرانیان و بازار محبوب سیاستمداران شد. به طوری که برخلاف توصیه بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه که اعتقاد داشتند بورس حبابی شده است، سیاستگذاران مدام در حباب بورس دمیدند و به مردم توصیه به سرمایه‌گذاری در مدرن‌ترین بازار کشور کردند. اما ترکیدن حباب بورس در اواخر مرداد ۹۹ باعث شد تا بسیاری از تازه‌واردانی که به امید سودهای رویایی دارایی‌های خود را فروخته بودند و به بورس آمده بودند، وارد زیان‌های سنگین شدند و قصد کردند که این بازار را ترک کنند.
اما بعد از خروج پول‌ها از بورس، کدام بازار مقصد بعدی سرمایه‌های ایرانیان شد؟
ردیابی گوگلی پول‌ها
بررسی جست‌وجو ایرانیان در گوگل نشان می‌دهد که در آبان سال ۹۸ هر سه بازار مسکن، دلار و بورس تقریبا به یک اندازه در گوگل جست‌وجو می‌شدند. اما رفته رفته با داغ شدن بورس و رشد پیاپی شاخص، این بورس بود که سهم بیشتری از جست‌وجوها را به خود اختصاص داد و از اوایل سال ۹۹ تبدیل به پرسرچ‌ترین بازار کشور شد. به طوری که شاخص جست‌وجوهای گوگل نشان می‌دهد در اردیبهشت ۹۹ میزان جست‌وجوی کلمه «بورس» حدود ۵ برابر «دلار» بوده است.
اما با ریزش بازار سهام از اواخر مرداد ۹۹، جست‌وجوی کلیدواژه «بورس» آرام آرام کم شد و این «دلار» بود که جای بورس را گرفت. به طوری که در آبان ۹۹ که دلار یک سقف تاریخی جدید ثبت کرد میزان جست‌وجوی این واژه حدودا ۴ برابر «بورس» شد.
بعد از انتخابات آمریکا و عقب‌نشینی دلار از سقف تاریخی ۳۱ هزار تومانی، سرچ این واژه هم در گوگل کاهش یافت و در عوض ایرانیان از اواخر سال ۹۹ به «ارز دیجیتال» که در حال داغ شدن و ثبت رکوردهای جدید بود روی آوردند. در اردیبهشت ۱۴۰۰ کلیدواژه «ارز دیجیتال» حدود ۴ برابر «بورس» و «مسکن» جست‌وجو می‌شده و از «دلار» هم حدود ۱۵ درصد بیشتر بوده است.
در سال ۱۴۰۰ که بورس از رمق افتاده بود، جست‌وجوی این واژه در گوگل هم مدام کاهش می‌یافت و دلار و مسکن کم کم به جایگاه پر جست‌وجوترین بازارها در اینترنت رسیدند.
اما از اوایل ۱۴۰۱ که مسکن با جهش‌های پیاپی همراه شد، کلیدواژه «مسکن» پر جست‌وجوترین واژه در بین بازارها شد. در همین خصوص هم شاخص جست‌وجوی گوگل نشان می‌دهد که در خردادماه سال جاری میزان جست‌وجوی واژه «مسکن» ۳ برابر «بورس» و «ارز دیجیتال» شد و از «دلار» هم ۳۳ درصد بیشتر بود. طبق گزارش مسکن بانک مرکزی، خردادماه داغ‌ترین ماه بازار مسکن پایتخت طی حدود ۴ سال گذشته بوده است.
از بورس به مسکن
اما همزمان با افت سرچ کلمه بورس در موتور جست‌وجوگر گوگل خروج پول از این بازار چگونه رقم خورد؟
بررسی‌های فردای اقتصاد نشان می‌دهد که ارزش معاملات خرد بورس در اوج ۹۹ به روزانه ۳۰ هزار میلیارد تومان هم رسیده بود. اما با قفل شدن بازار در صف فروش و خروج سهامداران از بازار، این عدد به سرعت کاهش یافت. به طوری که در اواخر ۹۹ این عدد به روزانه حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان رسید و در سال ۱۴۰۰ تا ۲ هزار میلیارد تومان هم کاهش یافت. در ماه گذشته متوسط ارزش معاملات خرد روزانه بورس تهران تنها ۲۸۰۰ میلیارد تومان بود؛ یعنی حدود یک دهم معاملات بورس در ماه مشابه ۲ سال قبل.
در همین حین ارزش معاملات بازارهای دیگر مدام رو به افزایش گذاشت. به طوری که برآوردهای فردای اقتصاد نشان می‌دهد در اواخر ۹۹ که بازار کریپتوکارنسی داغ شده بود، ایرانیان روزانه بین ۵ تا ۷ هزار میلیارد تومان رمزارز معامله می‌کرده‌اند. از دیگر بازارها آمار خاصی در دسترس نیست اما در بازار مسکن هم طی این دو سال شاهد افزایش جدی ارزش معاملات بودیم. به‌طوری که بر اساس برآوردهای فردای اقتصاد، ارزش معاملات مسکن تهران از شهریور ۹۹ تا پایان خردادماه، به طور میانگین ماهانه حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان بوده و در خرداد ۱۴۰۱ به بیش از ۵۴ هزار میلیارد تومان رسیده است. نکته جالب توجه این که در همین بازه زمانی در مجموع بیش از ۱۴۰ هزار میلیارد تومان پول حقیقی از گردونه معاملات سهام خارج شده است تا ملاکی علیه سهامداری قدعلم کند.
چرا دلالی بر سهامداری پیروز شد؟
طی دو سال اخیر بازار دلالی و ملاکی بسیار داغ شد و در مقابل بازار سهام از رمق افتاد. به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل فرار سهامداران، در وهله نخست دعوت چشم‌بسته سیاستمداران از مردم برای سرمایه‌گذاری در این بازار آن هم در اوج حباب قیمتی سهام بود. سپس وعده‌های پیاپی برای حمایت‌های دستوری از بورس این بی‌اعتمادی را تشدید کرد. در نهایت هم مواردی مانند قیمت‌گذاری دستوری و دخالت‌های بی‌جای سیاستگذار در بازار سرمایه پول‌ها را فراری داد.
افزایش ریسک‌های سیستماتیک اقتصاد ایران و فضای تورمی، پول‌ها را از سرمایه‌گذاری‌های مولد به سمت بازارهای سفته‌بازانه هدایت کرد. اتفاقی که تحریم‌ها در آن نقشی جدی و پررنگ داشتند. این تجمع پول‌ها در بازارهای دارایی باعث شد بسیاری از این بازارها با حباب قیمتی مواجه شوند. قیمت مسکن حدود ۵۰ درصد بالاتر از میانگین هزار دلاری قرار گرفته و نسبت قیمت به اجاره هم با رسیدن به عدد ۳۲ در پاییز سال گذشته ۵۰ درصد بیشتر از میانگین تاریخی حدود ۲۱ بوده است. حباب سکه که در زمان برجام صفر و بعضا منفی بود به شدت افزایش یافت و به حدود ۲۰ درصد رسید. قیمت پراید که در زمان برجام حدود ۵۵۰۰ دلار بود هم طی این مدت به ۷۵۰۰ دلار رسید.
چرا بورس جذاب خواهد شد؟
برخی از فعالان بازار سرمایه فکر می‌کنند در صورت احیای برجام و افت قیمت دلار، صنایع دلاری بورس تهران هم که حدود ۷۰ درصد از بازار سهام را تشکیل می‌دهند، با زیان مواجه می‌شود. اما چند نکته وجود دارد که به نظر می‌رسد به واسطه آن‌ها بازار سهام جذاب‌تر خواهد شد. در وهله نخست در صورت رفع تحریم و وصل شدن بانک‌ها به شبکه سوییفت، هزینه‌های مالی شرکت‌ها کاهشی جدی خواهد داشت. بر اساس مصاحبه یکی از اعضای هیات مدیره اتاق بازرگانی تهران، در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها در بخش واردات و صادرات ۲۰ درصد به هزینه‌ها اضافه می‌شود. از طرفی دیگر صنایع دلاری به علت فروش در تحریم مجبورند تخفیف‌های سنگینی به مشتریان خود بدهند که در پساتحریم می‌تواند به حداقل برسد.
دیگر نکته‌ای که می‌تواند بورس را جذاب کند ورود سرمایه‌های خارجی خواهد بود. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها با تمام ظرفیت تولید نمی‌کنند که یک دلیل آن ایراد در خط تولید و ناتوانی برای سرمایه‌گذاری و بهبود آن و دلیل دیگر هم نبود بازار در داخل کشور است. با وصل شدن به شبکه جهانی هم این کالاها می‌توانند بازارهای جدیدی پیدا کنند و هم به واسطه سرمایه‌گذاری جدید می‌توان انتظار افزایش تولید را داشت. نرخ تشکیل سرمایه در سال‌های تحریم با نرخ استهلاک برابر و حتی بعضا کمتر از آن شده است. به عبارتی دیگر، هزینه حاصل از فرسودگی صنایع از سرمایه‌گذاری جدید سبقت گرفته و صنعت ایران به سمت کوچک و مستهلک شدن حرکت می‌کند. چیزی که با ورود سرمایه‌های جدید و همچنین کاهش خروج سرمایه‌های داخلی می‌تواند به پایان برسد.
همان‌طور که بالاتر گفته شد در زمان تحریم‌ها ریسک سرمایه‌گذاری بسیار افزایش می‌یابد. بازتاب چنین اتفاقی در بازار سرمایه این است که سهامدار برای سرمایه‌گذاری توقع کسب سود بیشتری دارد. این به معنی کاهش نسبت قیمت به درآمد (P/E) در بازار است. بررسی‌های پیشین فردای اقتصاد نشان می‌دهد که در زمان تحریم‌های پیشین نسبت قیمت به درآمد در بورس تهران ۵.۷ واحد بود و در دوره برجام این عدد به ۷.۲ واحد افزایش یافت. به عبارتی دیگر در دوران برجامی بورس تهران متوسط قیمت سهام با یک سودآوری ثابت حدود ۲۵ درصد بیشتر از دوران تحریم‌ها بوده است.
البته در حالت خوشبینانه و در صورتی که با رفع تحریم‌ها، سیاستگذار به سمت نظم‌دهی به سیاست‌های پولی برود و تورم کنترل شود، می‌توان حتی انتظار سطوح بالاتر برای p/e را داشت. با کاهش جدی تورم طبیعتا نرخ بهره هم کاهش خواهد یافت. در چنین شرایطی سرمایه‌گذار بورسی هم به درآمد (e) کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری (p) انجام شده رضایت می‌دهد. این به معنی رشد بیشتر نسبت (p/e) و افزایش قیمت سهام خواهد بود.
تبادل نظر